naal, aan de Haven, een groot en voortreffelijk gebouw met 2 vleugels, vroeger het Gouverneurshuis; de Herv. Kerk, in 1641 opgerigt, nadat hier reeds veel vroeger 2 zeer aanzienlijke kerken bestaan hadden; zij is gebouwd in de gedaante van eenen koepel, en van een goed orgel en eenen toren voorzien; in een' der grafkelders wordt in eene looden kist het hjk van Rabenhaupt bewaard. Voorts de R. K. Kerk, met een eenvoudig orgel en een torentje, in 1796 gesticht en in 1859 in haren tegenwoordigen toestand gebragt; de Synagoge, in 1840 vernieuwd; het Wees- of Armhuis, in 1690 gesticht. Er is eindelijk een Dep. der Maats. Tot N. v. 't Alg., eene Rederijkerskamer, enz. Op eenen afstand van 2 uren ten O. van Koevorden ligt bij het Schoonebeker diep het dorp Schoonebeek, in een bevallig oord, aan den zuidrand van het Witte Veen en op de grenzen der provincie; het bevat ongeveer 650 inw., en eene Herv. Kerk. Nog 2 uren meer O. vinden wij aan de hannoveraansche grenzen het dorp Nieuw-Sclwonebeek, eene eerst sedert eene halve eeuw aangelegde en zich meer en meer ontwikkelende kolonie, wier bewoners zich veelal met het bearbeiden der veenen en den landbouw bezig houden. Beide dorpen behooren tot de gemeente Dalen, welk fraai, vrolijk en welbebouwd dorp een klein uur N. van Koevorden ligt en ruim 1.300 inw. bevat; (de geheele gem. telt er 3.300). De nabijheid der vesting is in tijden van oorlog voor dit dorp dikwijls zeer noodlottig geweest; in het bijzonder had het in 1813 veel te lijden; er is eene Herv. Kerk met toren. Tusschen Dalen en Koevorden vindt men het gehucht de Loo, het gewone uitspanningsoord van de ingezetenen der vesting. — Eén uur N. W. van Dalen ligt Oosterhesselen, een klein eenvoudig dorp, met 200 inw., geheel tusschen geboomte verscholen, met eene Herv. Kerk en eenen afzonderlijk staanden lagen toren; het vormt met een paar gehuchten eene gem. van ongeveer 1.000 inw., die thans met kanalen doorsneden is; bij het dorp vindt men de havezathe de Klencke en een oud hunnenkerkhof. — Zweelo, N. W. van Oosterhesselen, zeer schoon in eene lommerrijke streek liggende, bevat met 4 gehuchten nagenoeg 1.000 inw. en ééne Herv. Kerk, en Sleen, wederom O.. 3 uren N. van Koevorden, 5 buurschappen met 1.400 van den landbouw levende inw.; er is eene zeer oude Herv. Kerk, zonder orgel, maar met eene zware zerken doopvont cn eenen toren, die oudtijds veel hooger was; er liggen in deze gem. 3 hunnebedden,

oiiüe romeinsche legerplaats of een overblijfsel van eenen ouden landweg. Een weinig ten Z. van Odoorn, op den weg naar Emmen, ligt de lieve buurschap Valthe, in welker nabijheid in 1818 eene hoogst merkwaardige, uren gaans voortloopende houten brug of weg ontdekt werd. welker oorsprong geheel onbekend is. (Z. Ter Apel). In het W. der gem. liggen de zooganaamde Zeven meren, en op de grenzen, in de Bargerveenen en te midden van het Etlertsveld, is aan het einde der Hoogeveensche Vaart in de laatste jaren eene veenkolonie ontstaan, die den naam van Schoonoord draagt, en door de nabijheid van het Oranje-Kanaal eenen schoonen bloei belooft. — Steeds verder noordwaarts gaande geleidt ons de weg naar Borger, een der schoonste dorpen van Drenthe, 7 uren N. van Koevorden en 3| uur Z. O. van Assen. Het vormt met 9 buurschappen, waaronder brouwen. Buiiien en Westdorp de voornaamsten zijn, eene gem. van 3.400 inw., waarvan 2.600 onder het dorp (in 1796 telde men er nog geen 1.100), die hun bestaan vinden in den landbouw, doch ook in de turfgraverij, welke zich sedert eenige jaren in de Buiner- en Drouwerveenen zeer sterk ontwikkeld heeft. Het dorp heeft in de kom ongeveer 300 inw. en eene in 1828 gebouwde Herv. Kerk, met eenen zeer ouden toren; in de nabijheid vindt men onderscheidene hunnehedden, waarvan een het grootste der geheele provincie is, daar het 70 voet lang en 12 voet breed is en uit 45 groote steenen bestaat; het is echter niet geheel ongeschonden. — Wederom N. van Borger ligt Gasselte, te midden van zandheuvels en 3 uren O. t. Z. van Assen. Het dorp (met 600 inw.) vormt met eenige gehuchien en het N. oostelijk liggende vrij groote en fraaije dorp Gaaseltvr-Nyeveen eene gem, die eene bevolking van nagenoeg 1.200 inw. heeft, welke van den landbouw, de veenderij, den handel in eiken-timmerhout en keisteeuen, de schipperij, enz. leven; de hier gegraven turf wordt op het naburige Nieuwe-Stadskanaal in de provincie Groningen ontscheept; er is in heide dorpen eene Herv. Kerk. — Veel fraaijer is het ten N. van Gasselte liggende dorp Gieten. hetwelk met het dorp Gieterveen en 4 gehuchien eene bevolking v;in t.MOO inw. telt, en welks huizen te midden van fraai en schilderachtig geboomte verspreid liggen. Bijzonder schoon is de wandeling naar do GieSerhoonte, eene heuvelachtige streek, van waar men de treffendste gezigien op het hoschrijke dorp en over een gedeelte der provincie Groningen heeft. Over het geheel behooren de dorpen