meestal van den landbouw levende, en het dorp bezit eene Herv. Kerk met eenen spitsen toren, maar zonder orgel. — Nog meer Z. W., slechts i\ uur N. O. van Meppel, ligt Ruinerwold, aan de Wold-Aa, met eenige gehuchten en buurten eene gem. uitmakende van 1.830 inw. (waarvan 1.250 in de kom), die van landbouw bestaan; zij wordt voor de grasrijkste van Drenthe gehouden, maar bezit ook vele boschlanden; er is eene niet groote, langwerpig vierkante Herv. Kerk, zonder orgel, maar met eenen spitsen toren. Na dezen uitstap in eene noordelijke rigting begeven wij ons van Meppel wederom oostwaarts langs het Hoogeveensche kanaal, en ontmoeten daar het eerst de gem. de Wijk, met 2.000 van landbouw en veeteelt levende inw., en met het dorp Koekange, ten N., en ettelijke gehuchten, waaronder de Wijk, ten Z. der Vaart, even ten N. van IJhorst; Koekange, 2 uren O. van Meppel, heeft 600 inw. en eene in 1834 vernieuwde Herv. Kerk; in de nabijheid van de Wijk ligt het aangename landgoed Havixhorst, digt bij de Reest, en het heerlijke buitengoed Dikninge, aangelegd op de plaats, waar oudtijds de zeer aanzienlijke nonnen-abdij Dikninge stond, wier bezittingen door geheel Drenthe verspreid waren. In 1672 werd de kerk van dit klooster door het volk van den bisschop van Munster gesloopt en de oude, zeer hooge toren, die staande was gebleven, werd in 1783 gedeeltelijk door den bliksem vernield, en in het begin dezer eeuw met alle overige kloostergebouwen afgebroken; alleen een oude kelder is nog aanwezig. — Verder O. ligt de gem. Zuidwolde, ten Z. der Vaart, met het gehucht Kerkenbosch, de kom der gem., en nog een 14tal andere gehuchten of buurten, eene bevolking van 2.100 zielen bevattende, die in de veenen, den landbouw en de bijenteelt hun bestaan vinden; er is eene Herv. Kerk te Kerkenbosch, in 1828 geheel vernieuwd. — Zuidwolde wordt ten O. begrensd door de groote en zeer aanzienlijke gem. hoogeveen, met het belangrijke vlek Van dien naam, dat zijne groote welvaart en zijnen naam geheel verschuldigd is aan de veenen, te wier midden het is gelegen, en aan het kanaal, dat van daar naar Meppel gegraven is (z. bl. 661). De gem. telt met de tot haar behoorende wijken Hollandsche-veld, Alteveer, Krakeel en Pesserveld, eene bevolking van ongeveer 9.500 zielen (waaronder 7.600 herv., 1.500 chr. afgesch., 25 luth., 40 R. kath., 320 Israël., enz.), die hun bestaan vinden in landbouw, turfgraverij, handel in turf en granen, scheepvaart, bijenteelt en fabriekwezen, tellende men er 2 scheepmakerijen, 4

ter abdij de Bloemhof, door de beeldstormers bijna geheel vernield. Ook te Ten Boer heeft oudtijds een aanzienlijk nonnenklooster gestaan, waarvan de tegenwoordige dorpskerk nog een overblijfsel is. De streek ten N. der stad Groningen wordt ingenomen door de gem. Bedum en Adorp. De eerste is vrij aanzienlijk, bevat de dorpen Zuid- en Noord-ivolde, Bedum, Onderdendam, Merkeweer, Oiiderwierum en Westerdijkshorn, met nog verscheidene gehuchten, en ruim 3.700 meest van landbouw en veeteelt levende inw. — Zuidwolde, 1 uur ten N. van Groningen, ter wederzijde van het Boterdiep, heeft eene grootendeels van dufsteen gebouwde, sierlijke en nette Herv. Kerk. met orgel en toren; ook het een weinig meer N. gelegene Noordwolde bezit eene fraaije van toren en orgel voorziene Herv. Kerk. Het groote en zeer welvarende dorp Bedum, i\ uur van Groningen, is meer dan 10 eeuwen oud, heeft drukke paarden- en veemarkten, ongeveer 1.100 inw. in de kom, en eene zeer aanzienlijke Herv. Kerk, die in 1484 ter vervanging eener andere veel vroeger bestaande gebouwd en naar eenen fraaijen stijl opgerigt is; zij rust op losse en slanke pilaren en prijkt met een goed orgel en eenen prachtigen naaldtoren, grootendeels van dufsteen opgetrokken, en weleer de hoogste der provincie; thans nog bedraagt de hoogte 210 voet; — er is ook eene fraaije R. K. Kerk. Nog levendiger en aanzienlijker is Onderdendam, een der schoonste dorpen der provincie. Het ligt te midden van door de veeteelt zeer welvarende en digt bevolkte omstreken, 1 uur N. van Bedum, aan de zamenvloeijing van de 3 kanalen van Middelstem, Warffum en Winsim, zoo dat alle schepen, tusschen de stad Groningen en het N. van Hunsingo, hier moeten doorvaren; het dorp, de hoofdplaats van een kanton, telt 500 inw., is wel bebouwd, heeft goede wegen naar de omliggende plaatsen, eene drukke korenmarkt, en eene nette Herv. Kerk, met orgel en eenen hollen naaldtoren. Er is voorts een Godshuis, een in 1837 opgerigt Genootschap van Nijverheid, en een Dep. der Maatsch. tot Nut van 't Algem. — Ten N. van Onderdendam, tot aan de bijna 3 uren verder gelegene zee. vindt men de schoonste kleilanden, waar uitmuntend en zwaar rundvee geweid wordt, en door verscheidene schoone en bloeijende dorpen afgewisseld. Het eerste dezer is Middelstum, waaronder ook de dorpen Huizingc en Westerwijtwerd benevens verscheidene buurschappen behooren; het ligt J uurs O. ten N. van Onderdendam, op eene uitgestrekte wierde van ruim 13 bunders, aan de trekvaart van Groningen naar Uithuizen en aan verscheidene goede