De andere kerken zijn: de Evang. Luth. Kerk, op den [hoek van de Achterstraat, een fraai en ruim gebouw; zij heette vroeger de Gasthuiskerk, brandde in 1422 af, werd onmiddellijk daarna herbouwd, en ging in 1677 aan de luthersche gemeente over; zij bezit verscheidene geschilderde glazen en een goed orgel; in 1639 is zij geheel vernieuwd. — De R. K. Kerk staat op de Markt, heeft eenen fraaijen voorgevel, die op eenige pilaren rust, en prijkt met eenen toren, 3 altaren, eenen fraai gewerkten predikstoel en de borstbeelden van eenige voorname jezuiten. — De Kerk der R. K. van de oude Clerezie, aan de Varkenmarkt, is in 1836 door eene geheel nieuwe vervangen. — De zeer kleine Synagoge staat op den Wal. — Voorts vindt men te Culemborg een uitmuntend Weeshuis, een aanzienlijk en voortreffelijk ingerigt gebouw, dat met eene poort aan de Achter-of Heerestraat uitkomt; het bezit eenige fraaije schilderijen en portretten; — het Oude-Mannen- en Vrouwenhuis, eigentlijk het Elizabethsgasthuis, aan den Havendijk, in 1532 gesticht, — het St. Petersgasthuis en de Pot waren liefdadige instellingen, die thans onder den naam van het Algemeen Armbestuur vereenigd zijn, Eindelijk is er een R.K. Seminarie (150 kweekelingen), eene Latijnsche school, openbare en bijzondere scholen, enz. Één uur ten O. van Culemborg ligt het aanzienlijke en fraaije dorp Beusichem, vermaard om zijne groote jaarlijksche paardenmarkt, waarvan men reeds in 1461 gewag gemaakt vindt. De gem. bevat met het een weinig zuidelijker op eenen hoogen grond liggende dorp Zoelmond omtrent 1.500 inw., en heeft te Beusichem eene oude Herv. Kerk met toren en orgel, staande aan een zeer groot, rondom betimmerd en met boomen beplant plein, en wier eerste stichting reeds van de 10dt eeuw dagteekent. Er is hier een druk bezocht pontveer over de Lek, in den grooten weg van Tiel op Utrecht. — Beide dorpen behooren met de dorpen Asch, Ruurmalsen, Erichem en Tricht tot het oude graafschap Ruren, dat, naar men wil, oudtijds een gedeelte van Teisterbant uitmaakte, en ten O. door de Neder-Betuwe, ten N. door de Lek, ten Z. door de Linge en ten W. door Culemborg ingesloten wordt. De eerste heeren van Buren komen in 1145 voor; omstreeks het midden der 14de eeuw werden zij leenroerig aan Gelderland, en in 1430 zagen zij zich door hertog Arnoud van Gelder, toen deze zich na eene langdurige belegering van de stad en'het slot had meesier gemaakt, van hunne bezittingen beroofd. In 1472 schonk Arnoud de heerlijkheid aan zijnen neef Frederik van Egmond, heer van IJsselstein, en deze werd door keizer Maximiliaan tot eersten graaf

ten W. door het Amelandergat van Terschelling en ten O. door het Friesche gat van Schiermonnikoog gescheiden, is 6.070 bunders groot, en bevat 2.280 inw., die in 3 dorpen Hollum, E al hun en Nes en het gehucht Buren verdeeld zijn. De grootste lengte van het eiland van het Z. W. naar het N. O. bedraagt 4 uren, de breedte slechts 1 uur, hoewel het aan de oostzijde aanmerkelijk smaller is. In vroegere tijden echter was het wel 4 maal grooter en bevatte het nog onderscheidene dorpen, die allen door het water spoorloos verdwenen zijn; want de zee spoelt aan de zuidzijde aanhoudend land weg, en men rekent, dat het geheele eiland in de laatste eeuw we! een vierde van zijne oppervlakte verloren heeft; aan de noordzijde wordt het eiland dooreene reeks hooge en breede zandduinen, die zich somwijlen 550 a 60 voet boven de oppervlakte der zee verheffen en schoone zeegezigten opleveren, tegen de woede der golven beveiligd. — Reeds in de 7de eeuw, toen Ameland nog slechts door een betrekkelijk smal water van de friesche kust gescheiden was, stond hier aan den mond der Middelzee een tempel, door koning Radboud gesticht en aan de godin Fosta gewijd. In het begin der 9de eeuw kwam het door huwelijk aan Taeke van Cammingha, den eersten vrijheer van Ameland, in wiens geslacht het als eene onafhankelijke heerlijkheid tot in 1690 gebleven is. In 1707 werd het eiland aangekocht door de weduwe van den frieschen stadhouder Hendrik Kasimier voor de som van 170.000 gl., ten behoeve van haren zoon Jan Willem Friso, en thans behoort nog een gedeelte tot 's lands domeinen. Tot bewijs, dat Ameland geheel onafhankelijk was, kan dienen, dat de inwoners in den oorlog der republiek tegen Engeland, in 1654, twee afgezanten uit hun midden naar Cromwell zonden, met verzoek, om als onzijdig te worden aangemerkt, ten einde in hunne visscherij en scheepvaart niet door de engelsche kapers benadeeld te worden. Cromwell stond dit verzoek niet alleen dadelijk toe, maar onthaalde de eenvoudige gezanten op eene inderdaad vorstelijke wijze. Ook in den oorlog van 1672 werd Ameland op verzoek des keizers als onzijdig beschouwd. Dit heeft echter niet verhinderd, dat de vroegere welvaart ten gevolge van zware overstroomingen, het wegspoelen der gronden en misgewas in de laatste jaren geheel verdwenen is en het eiland in eenen kwijnenden en verarmden toestand verkeert. Nog heden houdt een groot gedeelte der inw. zich met de zeevaart bezig; anderen bestaan van den landbouw en veeteelt; er is eene koninklijke paardenstoeterij en jaarlijks worden een groot