altaren. Het voormalige Kasteel-te-Huissen, de vroegere residentie van hertogin Machteld van Gelder, is ibans ingerigt tot een Klooster van de dominicanerorde. — Van hier wandelen wij over Malburgen, met een pontveer over den Rijn, naar de hoofdstad van Gelderland, het thans zoo bloeijende en schoone Arnhem. Het N. W. gedeelte der provincie Gelderland, dat door den IJssel, de Zuiderzee, de provincie Utrecht en den Rijn wordt ingesloten, draagt den naam van Veluwe (z. bl. 520), eene landstreek, die over het geheel uit eene hooge, zand- en heuvelachtige vlakte bestaat en vooral in het midden op eene halve wildernis gelijkt. Overal ondertusschen, waar de grond door de talrijke ontspringende beken vochtig gemaakt wordt, ziet men verscheidene, soms zeer groote bosschen, aanzienlijke hofsteden, kleine buurten of groote, bloeijende dorpen, door wei-, rogge- en boekweitlanden omringd, en het Z. deel, dat onder den naam van Veluwenzoom zich langs den Rijn en IJssel van Wageningen tot aan Zutphen uitstrekt, is zoo vruchtbaar en uitstekend schoon en schilderachtig, dat men haar reeds in den ouden tijd den fluweelen zoom van het vale kleed der Veluwe noemde. De Veluwe heeft waarschijnlijk haren naam ontleend aan Vaele auwe (vaal, onvruchtbaar land), en wordt onder dezen naam het eerst in 793 vermeld. Zij behoorde toen tot Friesland, kwam later aan de graven van Gelder (wanneer weet-men niet), in 1196 aan Brabant en viel in 13H aan Gelderland terug, waarvan zij het vierde of laatste kwartier werd. Zij wordt gewoonlijk verdeeld in de Over-Veluwe, het N. deel en het minst bekoorlijke (met de gemeenten Doornspijk, Elburg, Ermelo, Harderwijk, Hattem, Heerde en Oldebroek), de MiddelVeluwe (het O. deel, met Apeldoorn, Epe en Voorst), de Neder-Veluwe (het VV. deel met Barneveld, Ede. Hoevelaken, Nijkerk, Scherpenzeel en Putten), en den Veluwenzoom. die de gem. Arnhem, Brummen, Doorwerth, Rheden, Roozendaal, Rencum en Wageningen omvat, en sedert de i 74r eeuw door de ontginning der heide allengskens is toegenomen. Het getal der bewoners bedraagt thans ruim 125.000, die voor een groot gedeelte van den landbouw en veeteelt leven; vooral worden er zeer veel schapen gevonden. Buitendien bestaan er op de Veluwe eene menigte fabrieken, waaronder een 116 tal papierfabrieken (in het jaar 1740 waren er 168 papiermolens), die met geringe uitzondering door het water der beken worden gedreven, en zulk een stevig en helder wit papier leveren, dat het door het beste engelsche en fransche papier naauwelijks geëvenaard kan

inw. bedraagt binnen de wallen nagenoeg 1.900. maar met den onderhoorigen omtrek 2.700, waaronder 2.340 herv., 15 R. kath., 10 luth. en doopsgez., 310 chr. afgescheidenen en 25 Israëlieten. Zij bestaan meestal van veeteelt en landbouw, ofschoon men er ook eene groote steenbakkerij en 2 korenmolens vindt. Het oudste gebouw der stad is misschien het met eenen hardsteenen gevel voorziene Stadhuis, aan de Markt, waar men nog den ring bewaart, waaraan de Wassenaarskooi gehangen heeft. De Herv. Kerk, mede aan de Markt, is een vrij goed gebouw, met toren en orgel. Voorts is er eene Kerk voor de chr. afgescheidenen, een liefdadig gesticht voor oude vrouwen, de Provisorie genaamd, nog een paar andere liefdadige inrigtingen, een voortreffelijk Instituut van opvoeding en onderwijs, verscheidene andere scholen, enz. — Slechts { uurs Z. W. van Hattem, .bij het kasteel Moleucate, vindt men den Trieselen- óf Rijzenberg, eene met houtgewas bezette hoogte, van welker top men een der schoonste gezigten van ons vaderland over de Veluwe. de Zuiderzee en den IJssel heeft; de grond is met aangename wandelpaden doorsneden, afgewisseld door onderscheidene hier ontspringende beekjes, die papiermolens drijven en aan het geheel zulk een fraai en schilderachtig aanzien geven, dat dit oord door de bewoners van Zwolle en andere omliggende plaatsen als uitspanningsplaats menigvuldig bezocht wordt. Van Hattem wenden wij ons weder zuidwaarts, en treffen wij het eerst de uitgestrekte gem. Heerde aan, die de dorpen Heerde, Veessen, Vorgten en Wapenveld, met nog 4 buurten, en 4.400 inw. bevat, welke van landbouw en den handel in hout, spek en vleesch bestaan; er zijn overigens 9 belangrijke papierfabr, 2 grutterijen, 1 azijnmakerij en 4 korenmolens. Het dorp Heerde ligt 4 uren O. Z. O. van Elburg, te midden van fraai geboomte en vruchtbare korenlanden, bevat in de kom omstreeks 1.200 inw., heeft verscheidene fraaije huizen, en eene ruime, in 1841 gebouwde Herv. Kerk, met toren en orgel, alsmede eene kleine Kerk voor de chr. afgescheidenen. Er is een ruim marktveld, met lindeboomen omzet, en in de nabijheid liggen de adellijke huizen Bonenburg en Vosbergen. — Te Wapenveld, 1 uur N. O. van Heerde (met 800 inw.) is eene groote machinale papierfabr., en eene in 1842 gestichte Herv. Kerk, met orgel en kleinen toren; — Vorgten en Veessen liggen beiden aan den IJssel, hebben beiden een druk bezocht veer over die rivier, en tellen 460 en 760 inw. Te Vorgten is eene zeer oude Herv. Kerk, van duifsteen gebouwd, en waarvan het koor een steenen gewelf heeft en hoogerisdan