dezer eeuw geslecht werd, maar in 1816 door een ander fort, Nieuwst. Andries, aan de andere zijde van het Schansgat, en dus in den Bommelerwaard. vervangen is. — De genoemde Bommelerwaard is een eiland, gevormd door de Maas en Waal, oudtijds tot het graafschap Teisterband behoorende, en zijnen naam aan de stad Zalt-Bommet ontleenende. Het is eene bij uitstek vruchtbare landstreek met ongeveer 15.500, voor verre het grootste deel van den landbouw levende inw. en 12 gemeenten; maar zeer dikwijls heeft zij in den loop der tijden de vreeselijke rampen des oorlogs en van watersnood ondervonden. Zoo wel in de geldersche, als in de spaansche oorlogen stond zij aan de invallen en plunderingen der vijanden ten doel, en in 1794 werd zij bij den aftogt der Engelschen door de fransche troepen onder Daendels bezet. — De oosthoek van het eiland wordt ingenomen door de gemeente Rossum, oudtijds Rothem, die bijna 1.100 inw. bevat; het dorp Rossum ligt 2 uren O. van Zalt-Bommel, was in vroegere tijden eene voorname en groote plaats, heeft 950 inw. in de kom en bezit 2 kerken, ééne Herv. zonder orgel, maar met eenen gothisohen toren, in 1659 gesticht, nadat de oude kerk in 1560 door de Spanjaarden afgebrand was, en ééne R. K., in 1846 gebouwd. In 1813 viel er bij dit dorp een hevig gevecht tusschen de Pruisen en Franschen voor. — W. van Rossum, aan den Waaldijk, ligt het kleine dorp Hurwenen, met 350 inw., 2 kerken en een oud-adellijk huis; van daar begeven wij ons langs den dijk naar de stad. keroever der Waal, en aan den straatweg tusschen beide laatstgenoemde steden, terwijl de gemeenschap met de overzijde door eene gierpont wordt onderhouden. Het is geheel onbekend, waaraan zij haren naam ontleend heeft, of wanneer zij tot stad verheven is, maar de plaats wordt reeds in 850 vermeld, en in 1316 komt zij als stad voor. Ook wil men, dat de oude muur, waarvan nog een klein gedeelte overig is, reeds in 1229 door graaf Otto II van Gelder was opgetrokken, zonder dat men weet, wanneer en hoe Zalt-Bomrnel, dat eerst tot Utrecht behoorde, aan Gelderland gekomen is. Hoewel de stad gedurende de geldersche en brabantsche oorlogen dikwijls aan de rampen des oorlogs blootgesteld was en herhaalde malen belegerd en ingenomen werd (gelijk in 1309, 1363, 1366 en 1372), was zy door koophandel en scheepvaart eene aanzienlijke stad geworden, die tot het Hanzeverbond behoorde en op het laatst der 15dt eeuw met

hier 26 kalkbranderijen er 5 scheepstimmerwerven, waarop zelfs groote schepen gebouwd worden. De kom van het dorp bestaat uit de zoogenaamde Schans, omringd door eene gracht, en ongeveer 1.000 inw. bevattende; atdaar vindt men eene schutsluis, om het Meppeler-diep op zekere hoogte te houden; — de overige bewoners zijn in een 4tal aanpalende buurschappen gevestigd. De Herv. Kerk, in 1604 gesticht en in lateren tijd aanmerkelijk vergroot, is een vierkant gebouw met eenen houten spitsen toren en van een orgel voorzien. Voorts is er eene kleine, nette Duopsgez. kerk, en eene kleine kerk der Christenen onder het Kruis, beiden zonder toren of orgel. — De landstreek ten N. van Zwartsluis bestaat langs de kust veelal uit uitgeveende plassen en veenderijen, in wier bearbeiding de inwoners hun voornaamste onderhoud vinden. Aldaar ligt in de gemeente Ambt Vollenhove, die, aan Zwartsluis grenzende, slechts uit eenige buurschappen bestaat ou ongeveer 1.600 inw. heeft, de groote uitgeveende plas de Bevlakerwijde, waar nog in de verledene eeuw het dorp Beulake of Boolakker lag, waarvan de grond geheel uitgeveend is. Het stadje Vollenhove, W. op eenen uithoek aan de Zuiderzee, 6 uren N. W. van Kampen liggende, was voorheen de hoofdplaats van het landschap Vollenhove, het kleinste der 3 kwartieren van Overijssel. Dit landschap komt in de vroegste tijden onder den naam Fulnaho ot Fulleno voor; het was reeds in 885 een graafschap, dat zich vóór het ontstaan der Zuiderzee in 1170 veet westelijker uitstrekte en zeer boschrijk was, en waarvan in 936 door keizer Otto den groote aan de bisschoppen van Utrecht het jagtregt verleend werd, waarom dezen er zich naderhand dikwijls ophielden. Aldaar stichtte bisschop Godfried van Rhenen in 1168 een kasteel, het Oldehuis genoemd, om de naburige Stellingwerver Friezen in bedwang te houden, en deze verblijfplaats der volgende bisschoppen en latere landdrosten heeft aanleiding tot het ontstaan van het dbrp of vlek Vollenhove gegeven, hetwelk in 1334 stedelijke regten ontving, doch nooit versterkt geweest is. In 1309 werd het Kasteel door de Friezen hevig, doch vruchtetoos, belegerd; van 1336 tot 1346 was het in de handen der Gelderschen, en in 1524 nam Maarten van Rossum het na eene dappere verdediging in, waarna het in 1527 aan Karel V kwam. Korten tijd daarna is het in de burgertwisten nog herhaalde malen ingenomen en verwoest, doch tetkens weder herbouwd. Thans echter is het bijna geheel verdwenen, daar de bouwval in dec. 1853 door het domeinbestuur