altaren. Het voormalige Kasteel-te-Huissen, de vroegere residentie van hertogin Machteld van Gelder, is ibans ingerigt tot een Klooster van de dominicanerorde. — Van hier wandelen wij over Malburgen, met een pontveer over den Rijn, naar de hoofdstad van Gelderland, het thans zoo bloeijende en schoone Arnhem. Het N. W. gedeelte der provincie Gelderland, dat door den IJssel, de Zuiderzee, de provincie Utrecht en den Rijn wordt ingesloten, draagt den naam van Veluwe (z. bl. 520), eene landstreek, die over het geheel uit eene hooge, zand- en heuvelachtige vlakte bestaat en vooral in het midden op eene halve wildernis gelijkt. Overal ondertusschen, waar de grond door de talrijke ontspringende beken vochtig gemaakt wordt, ziet men verscheidene, soms zeer groote bosschen, aanzienlijke hofsteden, kleine buurten of groote, bloeijende dorpen, door wei-, rogge- en boekweitlanden omringd, en het Z. deel, dat onder den naam van Veluwenzoom zich langs den Rijn en IJssel van Wageningen tot aan Zutphen uitstrekt, is zoo vruchtbaar en uitstekend schoon en schilderachtig, dat men haar reeds in den ouden tijd den fluweelen zoom van het vale kleed der Veluwe noemde. De Veluwe heeft waarschijnlijk haren naam ontleend aan Vaele auwe (vaal, onvruchtbaar land), en wordt onder dezen naam het eerst in 793 vermeld. Zij behoorde toen tot Friesland, kwam later aan de graven van Gelder (wanneer weet-men niet), in 1196 aan Brabant en viel in 13H aan Gelderland terug, waarvan zij het vierde of laatste kwartier werd. Zij wordt gewoonlijk verdeeld in de Over-Veluwe, het N. deel en het minst bekoorlijke (met de gemeenten Doornspijk, Elburg, Ermelo, Harderwijk, Hattem, Heerde en Oldebroek), de MiddelVeluwe (het O. deel, met Apeldoorn, Epe en Voorst), de Neder-Veluwe (het VV. deel met Barneveld, Ede. Hoevelaken, Nijkerk, Scherpenzeel en Putten), en den Veluwenzoom. die de gem. Arnhem, Brummen, Doorwerth, Rheden, Roozendaal, Rencum en Wageningen omvat, en sedert de i 74r eeuw door de ontginning der heide allengskens is toegenomen. Het getal der bewoners bedraagt thans ruim 125.000, die voor een groot gedeelte van den landbouw en veeteelt leven; vooral worden er zeer veel schapen gevonden. Buitendien bestaan er op de Veluwe eene menigte fabrieken, waaronder een 116 tal papierfabrieken (in het jaar 1740 waren er 168 papiermolens), die met geringe uitzondering door het water der beken worden gedreven, en zulk een stevig en helder wit papier leveren, dat het door het beste engelsche en fransche papier naauwelijks geëvenaard kan

Zuider-Ee. — Onder de dorpen in het N. deel vinden wij het eerst Metslawier. de hoofdplaats der gemeente, 1 uur N. O. van Dokkum; het heeft eene in 1777 gebouwde Herv. Kerk, met eenen toren, doch zonder orgel, en telt 400 inw. Voorts Morra (350 inw.); Anjum, het grootste dorp der gemeente, met ruim 1.000 inw., die eene op eene hoogte gebouwde Herv. Kerk met eenen naaldtoren bezitten; Lioessens (300 inw.); Paesens of Peazens, een armoedig visschersdorp met 680 inw.; Nijkerk (260 inw.); Nyawier (300 inw.); Wetsens en Aalsum. Het laatste, |uur ten N. van Dokkum, bevat ruim 310 inw. en is zeer hoog en schoon gelegen, staande ook de kerk met haren toren op eene hoogte. Langs dit dorp, welks gebied Dokkum aan 2 zijden omringt, loopt van de stad een kunstweg langs Wetsens, Metslawier, Morra en Anjum naar het tot laatstgenoemd dorp behoorende en aan zee gelegene Oostmahorn, eene voormalige schans, die nog gedeeltelijk aanwezig is en door het domein onderhouden wordt. Vóór deze schans is eene goede reede en ankerplaats voor tamelijk groote schepen, die hier dikwijls ten anker komen, en van hier is dan ook de beste gelegenheid om het tegenover liggende eiland Schiermonnikoog ie bezoeken. Schoon is het gezigt op dit 1} uur van de friesche kust verwijderde eiland, dat door de Wadden van den vasten wal gescheiden is, en voor den bezoeker nog al veel vreemds en merkwaardigs oplevert. Het heeft met zijn vast zeestrand, Oo.iterstrand genaamd, ongeveer 3 uren gaans in de lengte en ruim 1 uur in de breedte; doch het eigentlijke vaste land, dat hoofdzakelijk uit duingronden bestaat, is slechts 1 uur lang en ruim | uur breed; het geheele eiland beslaat eene oppervlakte van 1.088 bunders. Vroeger strekte het zich aan de Z. en Z. W.zijde veel verder uit; maar door den sterken stroom in het zoogenaamde Friesche gat, die door de uitwateringen van Groningen en Friesland in de Lauwerzee ontstaat en waardoor Schiermonnikoog van Ameland gescheiden is, is van tijd tot tijd veel land weggeslagen en hebben de inwoners zich in één dorp moeten vereenigen. Dit dorp draagt den naam van Oosterburen, is vrij regelmatig gebouwd, bevat 2 straten, waarvan de eene eenige fraaije huizen bevat en telt thans nog 950 inw.; de Herv. Kerk, een langwerpig vierkant gebouw met eenen spitsen toren, staat op een ruim plein tusschen de beide straten; er is tevens een Werkhuis voor de armen. De voormalige welvaart van het eiland (in het begin der 17de eeuw waren er nog 113 vaartuigen, allen aan de ingezetenen toebehoorende) is wel vermin-