gebouwd en zeer doelmatig ingerigt is; beiden hebben eenen toren. In 1659 brandden in het dorp 44 huizen af, en in 1833 werd het met de omliggende gemeenten door eene groote ramp getroffen, daar door het doorbreken der boezemkaden aan de Rotte meer dan 1.000 bunders land overstroomden en eene groote schade veroorzaakt werd. — Een weinig ten W. van dit dorp ligt Berkel, met 1.392 inw., die van den landbouw leven; het bestaat uit eene dubbele buurt, bezit goede huizen, eene in 1732 gebouwde herv. kerk, 1 rem. kerk, en 1 R. K. kerk. De eerste heeft eenen zeer ouden toren, die van de vorige kerk is blijven staan, even als het koor, waarin eene fraaije tombe en begraafplaats voor de heeren der heerlijkheid Berkel-enRodenrijs gevonden wordt. Deze heerlijkheid komt reeds in 1289 onder den naam van Roderise voor, behoorde oudtijds aan de graven van Egmond, en kwam later (in 1600) aan den beroemden staatsman Johan van Oldenbarneveld, op wiens zoon Reinier en diens nakomelingen zij overging; naderhand is zij weder in een ander geslacht gekomen. — Bleiswijk, | uurs N. van Hillegersberg en 2J uur van Rotterdam, is een aangenaam en welgelegen dorp in een vruchtbaar oord, met 1.340 inw., die voor het grootste deel hun bestaan in den graan- en vlasbouw vinden. De gronden dier gemeente, welke allen uitgeveend waren, zijn sedert het begin der vorige eeuw langzamerhand in heerlijke graan gevende akkers herschapen, terwijl de voortbrengselen van den grond door eene vaart, die het dorp omringt en aan den weg bij Zoetermeer begint, gemakkelijk in de Rotte en alzoo naar Rotterdam gevoerd kunnen worden. Het dorp heeft een oud en deftig raad- of dorpshuis, eene oude fraaije herv. kerk met eenen sierlijken spitsen toren, terwijl in eenen tweeden kleineren toren mede eene klok hangt; ook is er eene remons. kerk, die om hare eenvoudige sierlijkheid bezienswaardig is. Tot deze gemeente behoort ook de buurt Aan den Kruisweg, waar eene tweede school gevestigd is, en die ongeveer 1 uur noordelijker aan den weg ligt, die van den Leidschendam over Moerkapelle naar Gouda loopt. Het laatstgenoemde dorp Moerkapelle, dat omtrent 530 inw. bevat, ontleent zijnen naam aan eene kapel, die vroeger, wanneer is onbekend, aan de moer, meer of eenen waterplas gesticht was. Deze waterplas, de Zuidplas genaamd, was door het bijeen loopen van onderscheidene veenplassen tot zulk eene aanmerkelijke grootte aangegroeid, dat hij voor Holland uiterst gevaarlijk begon te worden, en de kosten, om de nog grootere uitbreiding te voorkomen, jaar35

nog veel duifsteen, en in den omtrek stonden voorheen verscheidene adellijke sloten. — Een klein uur vlak ten W. ligt Eenrum, een niet onaanzienlijk dorp op eene wierde, dat met de dorpen Pieterburen, Westernieland en Wierhuizen, met eenige gehuchten en een paar heerenhuizen de gem. Eenrum uitmaakt, welke 2.600 bew. telt. De oude Herv. Kerk te Eenrum, waaraan mede veel duifsteen, is een ruim en fraai gebouw, met een groot en goed orgel en eenen hoogen, fraaijen koepeltoren, die in 1652 geheel van steen opgetrokken en voltooid werd en den schippers op de Wadden tot een baken dient. — De overige gem. in deze schoone en hoogst welvarende streek, den N. Westelijken uithoek der provincie, zijn die van Leens, Kloosterburen en Ulrum. Leens, met de dorpen Mensin^ewe&r, War/huizen, Hoorn, Wehe en Zuurdijk en een 12tal gehuchten, bevat 3.400 inw., heeft eenige fabrieken en molens, en 4 Herv. Kerken, waarvan die van het volkrijke en bloeijende Leens, dat reeds kort na den tijd der Romeinen bestond, een fraai kruisgebouw met veel duifsteen is, hetwelk een uitmuntend orgel en eenen zwaren stompen toren heeft, die vroeger veel hooger was; er is ook eene Kerk der chr.afgescheidenen; in de nabijheid zijn 2 hooge wierden. In het levendige dorp Mensingeweer vindt men behalve de Herv. ook eene Doopsgez. Kerk. — Een weinig ten N. ligt Kloosterburen, met het dorp Hornhuizen en een 8tal gehuchten, eene gem., die ruim 1.600 inw, heeft, waarvan 350 ,in de kom van het hoofddorp wonen; men vindt er eene Herv. en eene R. K. Kerk, de eerste in 1843 en de tweede een jaar vroeger gebouwd. — Nog geen uur westelijk van Leens ligt het aanzienlijke dorp Ulrum, ruim 3 uren van Onderdendam, de hoofdplaats eener gem., die uit de dorpen Ulrum, VUedorp, Niekerk, Vierhuizen en Zoutkamp en een groot aantal gehuchten en polders bestaat en 2.800 inw. heeft, ülrum is op 2 wierden gebouwd en van zeer vroege dagteekening; het heeft in de kom 900 inw. en bezit eene langwerpige nette Herv. Kerk, met een in 1806 vernieuwd en vergroot orgel en eenen schoonen naaldtoren van 39 ellen hoog, waarin 2 oude klokken. Er zijn voorts twee Kerken voor de chr. afgescheidenen, die hier vrij talrijk zijn, ook nadat velen in de laatste jaren naar Noord-Amerika zijn verhuisd; de groote beweging in de Herv. Kerk, die de afscheiding ten gevolge had, nam in dit dorp haren oorsprong en dein 1835 afgezette predikant H. de Cock was een harer eerste bewerkers. Van dit dorp loopt een weg Z. westwaarts over Niekerk naar de Zoutkamp, aan den mond der Hunze of het Reitdiep, bij de Lauwerzee gelegen.