W. van Appingedam en 31 uur N. W. van de hoofdstad; het maakt met de dorpen Garrelsweer, Wirdum en eenige gehuchten eene gem. uit, die ruim 2.500 inw. telt, welke van landbouw bestaan; evenwel zijn er ook kalkbranderijen, steenbakkerijen, 1 bierbrouwerij, verscheidene molens, enz. Het dorp zelf, met 900 inw. in de kom, ligt | uur ten N. van het Damsterdiep, waarmede het door de Wijmers gemeenschap heeft; het bevatte vroeger verscheidene adellijke sloten, en heeft nog eene schoone ruime Kruiskerk, die inwendig eene der fraaiste plattelandskerken van geheel Groningen, en van een zeer schoon orgel voorzien is; zij werd in 1414 gebouwd ter vervanging eener zeer fraaije kerk. die in 1214 afgebrand was; zij heeft voortseenenstompenzwaren toren met 3 oude klokken. In 1832 werd zij inwendig geheel nieuw ingerigten verfraaid. Er is tevens eene Kerk voor de chr. afgescheidenen, en ook de beide andere dorpen hebben eene Herv. Kerk. — W. van Loppersum, 3 uren W. van Appingedam, ligt het groote, oude en aanzienlijke dorp Stedum (oudtijds Stedeheim), dat met de dorpen Garsthuizen en Westeremden en een 10tal gehuchten eene gemeente vormt van ruim 1.900zielen; het dorp is gebouwd op 2 wierden, waarvan er nog 6 andere in den omtrek liggen, van 2 tot 4 el boven het land verheven. De Herv. Kerk is in 1296 gebouwd, zeer goed onderhouden en van een fraai orgel voorzien; op het koor prijkt zij met eene prachtige wit marmeren graftombe van A. Clant van Stedum, een der afgevaardigden bij den vredehandel te Munster, waarop een zeer groot opschrift geplaatst is. De tegenwoordige vrij hooge stompe toren is om eenen ouderen heen gebouwd, en slechts met een gewoon huisdak gedekt; de beide daarin hangende klokken zijn van vóór 1300. Verder vindt men hier eene Kerk voor de chr. afgescheidenen en eene Israël, bijkerk. Ook de beide andere dorpen hebben elk eene Herv. Kerk; maar van de vroeger hier bestaan hebbende burgen is sedert 1819 niets overig, even min als van het Stedumerbosch, hetwelk oudtijds in de nabijheid gevonden werd. — De gem. grenst ten Z. aan die van Ten Boer, welke uit de dorpen Ten Boer, Garmerwolde, Thesinge, Lellens aan de N. zijde van het Dampsterdiep, Wittewierum en Woltersum aan den Z. kant, en eene menigte gehuchten bestaat en ruim 3.800 inw. telt. Ten Boer, om zijne uitgestrekte veefokkerijen bekend, heeft 350 inw. en even als elk der andere dorpen eene Herv. Kerk. Die te Garmerwolde, een zeer oud en groot kruisgebouw, heeft kunstig bewerkte ijzeren deuren, 5 fraaijegrafsteenenen een bezienswaardig orgel. Te Wittewierum stond vroeger de beroemde premonstrei-