met cenen hoogen, spitsen toren. — Het wordt ten O. begrensd door Vlagtwedde, een dorp, dat met de dorpen Sellingenea Ter-Apel, Bourtange en een groot aantal gehuchten en buurten een gem. vormt, die den zuidelijksten uithoek der provincie inneemt en ongeveer 2.500 inw. heeft. Zoo wel hier als in het naburige Onstwedde bestaan de inw. van landbouw en schapenteelt, tot welke laatste de heide- en heuvelachtige grond met zeer rijke graslanden en bosschen, die de streek buitengewoon schoon en bekoorlijk maken, zeer geschikt is. Vlagtwedde, aan de Ruiten-Aa, die in Drenthe uit het Zwarte Meer ontstaat, is een levendig en schilderachtig dorp met 900 inw. in de kom, met eene Herv. Kerk en onderscheidene grafheuveltjes uit den ouden tijd. Bourtange, 1 uur Z. oostwaarts, aan de hannoversche grenzen, ligt op eene zandige hoogte, te midden van het groote en voorheen bijna ondoorwaadbare moeras van Bourtange, dat zich op grenzen van Groningen uitstrekt en ruim 12 uren lang is. Vroeger werd door dit moeras de provincie voor eenen vijandelijken aanval van de oostzijde volkomen beschut, maar in de laatste tijden is het bijna geheel opgedroogd en voor een groot deel in weiland veranderd. Op de gemelde hoogte, waarover toen reeds de landstraat naar Westphalen liep, liet Sonoy op bevel van den prins van Oranje in 1580 eene schans met 5 bolwerken opwerpen, welke toen wel onvoltooid bleef, maar in 1593 voortgezet en in lateren tijd meer en meer versterkt en vergroot werd. Door de uitdrooging van het moeras heeft echter de schans veel van hare sterkte verloren, daar zij dus geheel doelloos geworden was, zijn hare vestingwerken voor korte jaren gesloopt, waardoor het fort alzoo niet meer bestaat; alleen de doortogt brengt er nog eenig vertier. Zij bevat ongeveer 300 inw., heeft eene Herv. Kerk en eene kleine Synagoge. — Ter-Apel, op het Z. oostelijkste punt van Groningen, is een klein en eenzaam, maar tange, met ruim 200 inw.; het ligt zeer schilderachtig op eenen hoogen zandgrond, te midden van eene heerlijke mengeling van zwaar geboomte en vrolijke akkers, terwijl de nog overige heidevelden door groote kudden schapen worden verlevendigd. Vroeger stond hier een klooster, het Huis-des-Lichts genoemd (in 1465 gesticht), waarom het dorp den naam van Klooster-Ter-Apel droeg. De kapel van dit klooster is nog de Herv. dorpskerk, die met een koepeltorentje prijkt, maar omdat zij te groot was, in het midden afgeschoten en in 1837 aanmerkelijk hersteld is. Nog wijst men in deze kerk de