werf en 1 trasmolen, 1 R. K. en 1 Herv. Kerk, beiden met orgel en kloktorentje, en een klooster, waarin de nonnen onderwijs aan jonge jufvrouwen geven, die hier kost en inwoning hebben; dit gebouw is een sieraad van het dorp. Vroeger was er eene schans, waarvan de omwatlingen nog bestaan, doch die ihans tot weitand dienen. — Aan den tegteroever der Dieze, op de landpunt, die deze rivier met den linkeroever der Maas maaki, i{ uur van 's Bosch, ligt het sterke fort Crevecoeur, in 1587 door den graaf van Ilohenlohe gesticht en naderhand verscheidene malen genomen en geslecht, maar ook herbouwd en hernomen. Het is geheel door water omringd, heeft 5 bastions, 2 sluizen in de Dieze en nog 2 bolwerken vóór de vesting. Er is eene Herv. Kerk. die niet gebruikt wordt, benevens verscheidene militaire gebouwen. Indien wij nu den loop der rivier de Maas oostwaarts volgen, treften wij de volgende weinig belangrijke dorpen aan: Empel. met de schans Crevecoeur, de gehuchten Meerwijk en Gewande, 470 inw. bevattende; het dorp is zeer oud. — Alem, Maren en Kessel, met ruim 1.000 inw., aan eene groote bogt der Maas, die hier zware verwoestingen door overstroomingen heeft aangerigt. — Lith, 5 uren N. O. van 's Bosch, met 1.200 inw., die meest hun bestaan in den landbouw vinden; het is het voornaamste en vermakelijkste doip aan de Maas en zeer oud, wordende reeds in 922 vermeld; er is eene Herv. en eene in 1843 gebouwde R. K. Kerk met orgel, een pontveer over de Maas, die hier 28a el breed is, en 4 brouwerijen. — Litlioijen, even als Lith in 922 reeds bekend, met 740 inw. en eene prachtige, nieuwe, in 1843 gebouwde R. K. Kerk; er is eene schans aan den Maasdijk, een voetveer over dc Maas, en een goede grindweg op het 1 uur Z. VV. gelegene aanzienlijke vlek Oss. — Teeffelen en Oijen met 500 inw., beiden kleine dorpen, met 3 veren over de Maas op Maas-Bommel en Alphen. Oijen is eene heerlijkheid, die vroeger tot Gelderland behoorde; er is eene in 1836 aanmerkelijk herstelde R. K. Kerk, en vroeger stond er een oud en sterkslot.dat in 1837 gesloopt is. — Macharen of Machcren, met 370 inw., eene R. K. Kerk met toren en orgel en eene kapel; het ligt { uur Z. W. van Megen, tot welke gemeente het behoort. Megen was met de dorpen Haren, Macharen en Teeffelen vroeger een afzonderlijk graafschap, dat leenroerig was aan Brabant, en waarover van 1331 tot 1790 23 graven en gravinnen hebben geregeerd. Het werd in 1794 door de Franschen in bezit genomen en door hen

met zijne onderhoorige gehuchten 3.200 inw., 3 brouwerijen, 3 blaauwverwerijen, 1 leerlooijerij, 1 orgelmakerij, 2 siroopmakerijen, 2 korenmolens, eene gothische Kerk, met hoogen toren en fraai orgel, een doelmatig Gemeentehuis, een Armhuis en een oud adellijk Huiste-Horst, thans zeer vervallen. — De gemeente grenst ten N. aan die van Venray, de noordelijkste van dit gedeelte der provincie; deze gemeente, waartoe de dorpen Venray, Oirlo, Castenray, Leunen, Merselo, Oostrum en Smakt met nog verscheidene gehuchten behooren, bevat 4.000 inw., 3 leerlooijerijen, i verwerij, 1 branderij. 5 brouwerijen, wijl de meeste bewoners zich met den landbouw en het maken van schoenen bezig houden. Venray zelf ligt 7 uren N. van Weert en heeft 1.700 inw. in de kom, waarin eene uitmuntend schoone en groote Kerk staat, met eenen zeer hoogen toren, een orgel en 7 altaren; bovendien is er in het dorp nog eene R. K. Kerk, en de geheele gemeente telt er 7; ook zijn er verscheidene kloosters. Aan en langs de Maas in zuidelijke rigting weder terug keerende, treffen wij de volgende dorpen aan: Geysleren (300 inw.), met Wanssum (450 inw.), Meerlo, met de gehuchten Blitterswijk, Tienray en Swolrjen, (1.300 inw., 3 kerken en 3kapellen); Broekhuizen met Broekhuizenvorst (900 inw.), en Grubbenrorst met Lottum (1.300 inw.); er is eene fraaije Kerk en een krankzinnigengesticht. — Verder zuidwaarts, op gelijken afstand [1\ uur) van Venlo en Roermonde. ligt aan de Maas het dorp Kessel, met onderhoorigheden 1.250 inw. bevattende; het heeft 370 inw. in de kom, is luchtig en digt bebouwd, en heeft 2 marktplaatsen, op elk van welke een reusachtige lindeboom staat; er is een groot en fraai Raadhuis met een bordes van 7 treden, in 1840 gebouwd; maar de Kerk is oud (van 1400) en heett slechts eenen lagen toren. — Voorts: Neer, met 1.500 inw. (het dorp zelf telt er 700 in de kom) en eenige fabrieken; het ligt aan de Meer en heeft eene tamelijk groote Kerk met toren en orgel. — Nunheim (190 inw.). Halen (650 inw.), zeer aangenaam gelegen, met eene fraaije Kerk, en de 2 adellijke kasteden het Huis-te-Halen en Waerenburgh; Buggenum (C50 inw.), en Horne of Hoorne, \ uurs VV. van Roermonde. met 700 inw. eu een merkwaardig kasteel in de kom van het dorp. het stamslot van het beroemde nederlandsche geslacht Hoorne. De Kerk is in 1838 nieuw gebouwd, ter vervanging van eene der oudste christenkerken van ons vaderland, die toen afgebroken werd; het dorp bevat ook eenige fabrieken. — Baexum, Grathem, Beegdcn,

dien aard in Nederland; zij is alleen voor het voetvolk bestemd. Voorts het Paleis van Justitie, met de daaraan grenzende Algemeene Gevangenis, beiden vroeger een Minderbroederskloosier, en in 1828 tot het tegenwoordige gebruik ingerigt; het Arsenaal, vroeger een Franciscanerklooster, aan de St. Pieterstraat; het Militaire Hospitaal; het Wachthuis, over het Gouvernement, Kasernen, Kruidmagazijnen, enz. Onder de geestelijke gebouwen munt de St. Servaaskerk boven allen uit. Zij staat aan het Vrijthof, en werd vermoedelijk reeds op het einde der 6de en in het begin der 7dt eeuw gesticht door Monulphus en Gondulphus, den 121\"' en i34tn bisschop van Maastricht, wier graf in de kerk nog door eenen steen wordt aangewezen. Door latere bisschoppen werd zij, na reeds in plaats der LieveVrouwe-Kerk tot cathedraalkerk verheven te zijn, aanmerkelijk vergroot en verbeterd, en is thans een der ruimste en prachtigste godshuizen van Europa. Uitwendig vertoont zij zich meer als een trotsch kasteel van graauwe steenblokken, die, onregelmatig zamengevoegd en met gegoten kalk overgoten, onverbreekbaar aaneen gehecht zijn, zoo dat de muren de hardheid van vuursteenen hebben verkregen. De kerk heeft 5 torens, waarvan één met een fraai klokkenspel en eene luiklok van 18.000 pond voorzien is; voorts bezit zij een prachtig koor, waarop het groot altaar staat, eenige goede schilderijen, waaronder de Afneming van het kruis, door van Dijk geschilderd, het graf van St. Servaas, een standbeeld van Karel den groote in graauwen steen, door den beroemden Geefs van Antwerpen vervaardigd, enz. De bovengenoemde Lieve-Vrouwe-Kerk, in het O. der stad en aan het plein van dien naam, was volgens de overlevering eerst een heidensche, aan Diana gewijde tempel, die omstreeks 560 aan de christelijke eeredienst werd dienstbaar gemaakt, maar in het vervolg tweemaal gedeeltelijk afbrandde, waarby ongelukkig alle kerkelijke archieven verloren gingen. Het oude eerwaardige gebouw, dat vroeger 3 torens had, diende van 1795 tot 1838 tot krijgsmagazijn, doch werd in dit jaar aan zijne eerste bestemming terug gegeven en prachtig hersteld; bezienswaardig zijn twee onderaardsche kapellen of crypten onder het koor en het orgel; de eerste is door pilaren, de tweede door bogen geschraagd en beiden zijn met keijen geplaveid. — De St. Mathijskerk dagteekent reeds van de 13de eeuw en is op kosten van het zeer talrijke lakenweversgilde gesticht; zij werd in 1566 geplunderd, behoorde beurtelings aan de herv. en R. kath., en werd in