1794 eene kazerne en wapenplaats, doch in 1802 namen de R. kath. haar weder in bezit; z'ij heeft een schoon orgel, eenige sierlijke graven en eenen zeer dikken, doch lagen toren. — De vierde Kerk der R. kath. is de St. Maartenskerk, te Wijk; een zeer fraai rijzig gebouw in gothischen stijl, dat in 1859 werd ingewijd, en nog niet geheel voltooid is; de vorige kerk, die zeer oud was, moest wegens bouwvalligheid afgebroken worden. — De St. Nicolaaskerk is in 1839 gesloopt, gelijk ook met het grootste deel der hier vroeger bestaande kloosters en kapellen, de Kommanderij der Tempelridders en die der Duitsche orde het geval geweest is; zij zijn deels geslecht en tot particuliere woningen verbouwd, of dienen tot andere einden. De tegenwoordige Herv. St. Janskerk, aan het Vrijthof en bijna tegen de St. Servaaskerk, is in de 13de eeuw gesticht en werd in 1632 door de herv. in bezit genomen; zij is tamelijk groot, rust op twee rijen pilaren, bezit een goed orgel, eene oude marmeren graftombe van het adellijk geslacht Cabeljau, met verscheidene graven van aanzienlijke personen, en heeft eenen zeer sierlijken toren van (58 el hoogte; in 1844 is zij fraai vernieuwd. — De Waalsche Kerk, in de St. Pieterstraat, werd in 1733 nieuw opgerigt, en is een fraai achtkant gebouw, van boven met eenen koepel gedekt; zij bevat een schoon orgel, en behalve vele andere aanzienlijke graven dat van den regtsgeleerde Salmasius. — Verder is er te Maastricht eene ruime Luth. Kerk, in de Hondstraat, in 1648 gebouwd en later verbeterd, en eene kleine, maar nette Synagoge, in de Bogaardenstraat. Maastricht bezit een aantal inrigtingen van onderwijs en liefdadigheid, onder welke laatsten het vereenigde Armen- en Ziekenhuis het eerst genoemd moet worden. Het voormalige nonnenklooster Calvarienberg werd in 1820 tot een Armenhuis ingerigt, terwijl men in de daarbij behoorende tuinen een uitgestrekt Gast- of Ziekenhuis oprigtte, in welke beide gestichten behoeftigen zonder onderscheid van geloofsbelijdenis worden opgenomen; het laatste gebouw bevat, behalve vele kleine kamers, 10groote zalen, eene apotheek met een fraai laboratorium, eene badzaal, enz., en het getal der verpleegden bedraagt in beiden gewoonlijk omstreeks 250; ook het Krankzinnigengesticht, is hiermede verbonden. — Het Herv. Weeshuis is na 1689 voor het tegenwoordige doel ingerigt. Er is voorts een R. K. Weeshuis, de H. Geesthuisjes, een Liefdadig Gesticht ter opvoeding van een 100tal ouderlooze R. K. kinderen, het St. Martijns-Gasthuis, het St. Nicolaas-Gasthuis, eene Bank van Leening, in het voormalige Cellebroeders/klooster, enz.

in de vorige eeuw nieuw opgebouwd, ter vervanging van het oude kasteel, dat eenmaal het jagtslot van Karel den groote geweest was, wanneer hij in zijne hoofdstad Aken vertoefde.
  Wederom W. van Vaals, aan of bij den straatweg vinden wij de gemeente Wittem, met de onderhoorige dorpen Nijswiller (met een kasteel), Wahlwiller, Mechelen, Epen en Eys, benevens een aantal gehuchten; zij bevat omtrent 3.400 van den landbouw levende inw., 4 R. K. kerken, 2 kapellen en 3 scholen. Het dorp Wittem zelf ligt 3 uren O. van Maastricht, telt nagenoeg 600 inw. en heeft eene prachtige kerk, met houten toren en orgel; zij behoort tot het voormalige Capucynerklooster, dat sedert 1835 door patersredemptoristen bewoond wordt. Hier staat ook het oude kasteel Plettenberg, dat met zijne gronden 80 bunders oppervlakte inneemt, en reeds in 1286 eene belegering doorstond; maar van het Slot-te-Wittem zijn slechts vervallen gedeelten overig. W. en N. van Wittem vinden wij de gemeente Simpelveld (1.150 inw.) en Bocholz, (met 1.000 inw.), vlak aan de duitsche grenzen, 1¼ uur van Aken. Wijlre, met het geh. Schuiler, ligt ten O en N. van Wittem, aan de rivier de Geul, waarover hier eene steenen brug met 3 bogen ligt; het heeft eene zeer fraaije kerk, een zeer aangenaam gelegen kasteel en 500 inw. in de kom , maar de geheele gemeente bevat er 1.650.
  Juist in het midden der 6 uren van elkander verwijderde steden Maastricht en Aken, en aan den straatweg, die beiden verbindt, is het vrij groote en levendige dorp Gulpen gebouwd, te midden van eene bekoorlijke vallei, die door de rivier de Gulp besproeid wordt en bijna van alle zijden door bergen omringd, waarvan de steile Gulpenberg de hoogste is. Het dorp was reeds in de 13^de eeuw bekend, heeft vele fraaije huizen in de kom, die 1.000 inw. bevat, en bezit eene groote en fraaije R. K. kerk, op eene hoogte staande, en van eenen spitsen toren en een orgel voorzien. Ook de herv. hebben hier eene in 1837 gestichte zeer nette kerk, met torentje en orgel, en de Israëlieten bezitten er eene in 1824 gestichte Synagoge. De geheele gemeente Gulpen bevat met hare onderhoorige gehuchten en de kasteelen Nieuwenberg, Groenendal en Caarsfelt bijna 2.300 inw., die van landbouw en veeteelt bestaan en eenige weinige fabrieken bezitten. — Bijna nog fraaijer ligt 1 uur westelijker aan den straatweg het dorp Margraten, dat op eene hoogte, te midden van allerbekoorlijkst hoog opgaand geboomte gebouwd is en in zijne kom 330 inw. heeft, schoon de gemeente er bijna