S windkorenmolens, enz., terwijl de bewoners meestal van landbouw, scheepvaart en, even als in voorgenoemde dorpen, van het graven van derrie of turf bestaan. In hét gehucht Welsoorde bestaat een overzetveer op Z. Beveland, en een beurtveer op Rotterdam en Dordrecht. Het vroegere klooster Hof-te-Zande, gesticht op het einde der 12deeeuw, en behoorende tot de abdij van Duinen bij Brugge, stond in deze gemeente, ging in 1646 aan de koninkl. familie over, doch werd in 1856 geheel afgebroken, zynde toen de schoone tuinen, v\jvers, bosschen en wellanden in bouwland herschapen Alleen de kloosterkerk, thans in gebruik bij de herv. gemeente, is blijven staan. — Eindelijk ligt hier de gem. Ossenisse, met het kleine dorp van dien naam, eenige buurten en polders en 800 inw., waarvan 120 in het dorp; er is eene meestoof en eene pas vernieuwde R. K. kerk. Aan de westzyde van het Hellegat, een water dat eertijds van Hulst naar de Honte of Wester-Schelde stroomde, ligt de aanzienlijke gem. Zaamslag, ten N. van Axel en ten Z. O. van de gem. Hoek, die 1.400 inw. heeft, waarvan ongeveer 400 in de welbestrate kom wonen. Zaamslag was oudtijds een eiland, dat na het jaar 1300 door indijkingen trapswijze vergroot en eindelijk geheel met het vaste land verbonden is. Gedurende den spaansohen oorlog had deze schoone landstreek veel van beide partijen te lijden: het dorp Zaamslag werd geheel vernield en het eiland onder water gezet ter beveiliging van Axel, en eerst in 1649 begon men het weder in te dijken, nadat het 60 jaren ten prooi der golven geweest was. Het tegenwoordige dorp, kort daarna bijna op dezelfde plaats als het vorige gebouwd, is door zijnen regelmatigen aanleg en zijne fraaiheid een der voornaamste zeeuwsche dorpen. De huizen staan rondom een vierkant plein, op welks midden de herv. kerk zich verheft, en waarop vier regte wegen aan de 4 zijden uitloopen. Deze kom bevat bijna 900 inw.; maar de geheele gemeente Zaamslag, waartoe verscheidene groote. polders met de gehuchten en buurten Othene of Noten, Reuzenhoek, het Zaamslagsche Veer (het veer over het Hellegat is thans vervallen), de Poonhaven, de Kwakkel en het Spui behooren, telt er ruim 2.500, die meestal van den landbouw bestaan; er is ook eene touwslagcrij en 2 korenmolens. De Herv. Kerk is een vierkant gebouw, met een koepeltorentje en een orgel; men vindt er ook eene kleine kerk voor de chr. afgescheidenen. De laatste plaats, die ons nog in Z. Vlaanderen te bezoeken staat, is de vesting neuzen of ter neuzen, vlak aan de schorren van den

in de Kaaistraat gebouwd, welks front op 4 corinthische zuilen rust, en dat een koepeltorentje heeft. De Herv. Kerk, in de Kerkstraat, die vroeger zeer groot en ruim was, is in 1834 door eene geheel nieuwe, op dezelfde plaats, vervangen; dit is een fraai, langwerpig gebouw, welks frontstuk op 4 zuilen, van corinthische bouworde rust, en dat eenen fraaijen toren en een orgel heeft en door sierlijk ijzeren hekwerk en eenen steenen muur, het kerkhof afsluitende, omringd is. De R. K. Kerk, in 1830 gebouwd, heeft insgelijks 4 corinthische zuilen in het front, en een orgel en koepeltje. Voorts vindt men er een groot Arsenaal, een Kruidmagazijn, enz.; maar van de 4 vroegere poorten is niets overgebleven. — Tot de heerlijkheid Steenbergen behoort ook het dorp Kruisland, met 1.300, van den landbouw levende inw.; het ligt 1 uur Z. O. van Steenbergen en heeft eene in 1795 gebouwde R. K. Kerk, met toren en orgel.
  Ten N. van Steenbergen en aan de overzijde van de Steenbergsche Vliet ligt het dorp Dinteloord, meer bekend onder den naam van Prinseland. De gemeente Dinteloord-en-Prinseland is tusschen genoemde vliet en de Dintel ingesloten, welke laatste rivier, uit den Markstroom komende, zich beneden het dorp in het Volkerak door 2 kapitale sluizen ontlast, en waarover weldra eene zeer belangrijke brug zal gelegd zijn. Zij behoorde voorheen tot de nalatenschap van Willem III en thans nog tot de domeinen. De geheele gemeente bevat vele polders en ruim 2.000 inw., die van den landbouw en de meekrapteelt leven. Het dorp zelf, dat uit 2 rijen huizen met een groot marktveld bestaat, heeft een schoon herv. kerkgebouw, met een orgel, en eene glazen lantaarn; de fraaije klokkentoren, die geheel alleen aan de haven staat, helt aanmerkelijk over. Voorts is er eene R. K. Kerk, in 1833 nieuw opgerigt.
  Aan de overzijde der Dintel bevinden wij ons op den grond der gemeente Fijnaart- en- Heijningen, waarvan het dorp de Fijnaart bijna 600 inw. bevat; de bevolking bedraagt 2.500 inw., die van landbouw leven; het dorp is groot, heeft in de kom omtrent 600 inw., en bestaat voornamelijk uit eene lange, aan beide zijden digt bebouwde straat, met eene Herv. en eene R. K. Kerk. Tot de gemeente behooren de kleine gehuchten Heijningen en Oudemolen. Nog meer noordwaarts heeft men het gebied der gemeente Willemstad, eene stad, die in 1583 gebouwd, en door prins Willem I op eigen kosten versterkt is; 's jaars daarna werd de heerlijkheid door de Staten van Brabant aan dezen prins in eigendom geschonken, hebbende zij vóór dien tijd tot