de kloeke verdedigers ondernomen, waren de Franschen genoodzaakt, het beleg op te breken. Tusschen 9 en 10.000 deels gloeijende, deels andere kogels en omtrent 500 bommen en granaten waren in de stad geworpen, en toch telde men slechts 15 dooden en 12 gekwetsten; daarentegen was de schade aan gebouwen zeer groot, en slechts één enkel huis had niets geleden.
  De voornaamste gebouwen van de Willemstad zijn: het Gouvernement of Prinsenhuis, in de Hofstraat, thans de infirmerie, de Kazerne, het Arsenaal, een groot bomvrij Kruidmagazijn voor 90.000 pond buskruid, en een kleiner voor 18.000 pond; het Stadhuis, aan de Paradeplaats, met eenen achtkanten toren, waarin een uurwerk; de Herv. Kerk, een fraai, achthoekig gebouw, met een hoog koepeldak, waarop een rond houten torentje met uurwerk; zij heeft een goed orgel en eenen fraaijen predikstoel; de R. K. Kerk, in 1832 gesticht, met een orgel; het Herv. Weeshuis, enz.
  Een weinig O. van de Willemstad ligt de plattelandsstad de Klundert, bekend door de heldhaftige verdediging in 1793 tegen het leger van Dumouriez, onder den dapperen kapitein von Kropf. Toen de Franschen na een hevig bombardement de plaats stormenderhand innamen, wilde von Kropf met 40 man naar de Willemstad aftrekken, doch sneuvelde bij eenen nieuwen aanval onder weg, waarop zijn lijk door de verbitterde vijanden met eenen zwaren steen om den hals in het water werd geworpen. De plaats ligt aan het riviertje de Keen, op weinigen afstand van het Hollandsdiep, waarmede het tot in 1807 door eene vaart gemeenschap had; toen is echter in plaats der vroegere aan den mond bestaande opene sluis eene overdekte hulpsluis aangelegd, zoo dat sedert dien tijd de vaart voor schepen uit het genoemde diep is afgesloten. Oudtijds dreef zij aanmerkelijken handel, en droeg zij als dorp den naam van Nieuwvaart, den nog tegenwoordigen naam der heerlijkheid; maar prins Willem I liet haar in 1580 regelmatig versterken, met wallen en grachten, bolwerken en schansen, welke allen na 1795 vervallen en later grootendeels geslecht zijn. De stad heeft 7 lijnregte en eene ringvormig loopende straten, wordt door de breede gracht de Bottekreek doorsneden en bevat ongeveer 1.150 inw., die meest van den landbouw bestaan; er is ook 1 bierbrouwerij en 1 zeepziederij, 1 meestoof, 1 chocoladefabr., 1 koren-, 1 wind-, olie- en houtzaagmolen. Het voornaamste gebouw is de Herv. Kerk, gebouwd in 1740, nadat de vroegere 3 jaren te voren was afgebrand. Zij staat te midden van een fraai plein,

en heeft eenen hoogen toren en een prachtig orgel, door prins Willem IV in 1794 geschonken. Voorts is er eene R. K. Kerk, met orgel, maar zonder toren, een Raadhuis, op een ander met boomen beplant vierkant plein, dat tot markt dient, het Prinsenhof of de Kastelenij, de woonplaats van den rentmeester, en een Liefdadig Gesticht voor Weezen. — Tot de gemeente de Klundert behoort het gehucht Noordschans en het 2 uren N. O. gelegen dorp Moerdijk, aan het Hollandsdiep; dit plaatsje is vrij levendig door den bestendigen doortogt. want het ligt aan den grooten straatweg van Rotterdam op Breda, en bovendien vangt hier de Rotterdamsch-Belgische Spoorweg op Antwerpen aan, terwijl stoombooten de gemeenschap met Rotterdam en Dordrecht bestendig onderhouden. Het dorp heeft dan ook in de laatste jaren door het oprigten van een fraai stationsgebouw, loodsen, eene goede aanlegplaats, enz. aanmerkelijk in uiterlijk aanzien en vertier gewonnen; de bevolking bedraagt thans ongeveer 500 inw., er is eene eenvoudige Herv. Kerk, zonder orgel, maar met eenen kleinen koepeltoren; zij is in 1815 gesticht. — Het gehucht Binnen-Moerdijk ligt een weinig zuidelijker aan den straatweg, waaraan ook het dorp Zevenbergsche-Hoek (met omtrent 570 inw. en eene R. K. kerk) ligt. Zoo wel de Moerdijk als laatstgenoemd dorp behoort tot de heerlijkheid Zevenbergen, die tot in 1290 een deel der heerlijkheid Strijen uitmaakte, en naderhand door Amalia van Solms aan het huis van Oranje gekomen is, zoo dat zij thans nog aan het domein behoort. Deze heerlijkheid, welke door de Roode Vaart van die van Niervaart, en door de Mark van de baronie van Breda gescheiden is, bevat ook de vroegere stad Zevenbergen, naderhand tot dorp verminderd, een gedeelte van de Klundert, en de gehuchten Calishoek, de Drie Hoefijzers, Hazeldonk, het Lamsgat, Nieuwendijk, het Strooije dorp. Zandberg, Blaauwe Sluis en het Slikgat. De gemeente Zevenbergen, waartoe deze gehuchten allen belmoren, telt eene bevolking van 4.904 inw., wier hoofdbestaan de landbouw, de handel in granen, vlas, paarden, enz, is; bovendien heeft men er 4 meestoven, waarvan 3 met stoom, 1 garanciue fabr.. 1 zeer groote pas geheel nieuw opgerigte beetwortel-suiker fabr. met gasfabr. en eene in opbouw zijnde branderij om beet wortelsiroop te destilleren, de eenige in ons land, 3 bierbrouwerijen, 1 leerlooijerij, 3 grutterijen, 3 wind-, Zevenbergen ligt 3| uren N. W. van Breda, aan het Zevenbergsche kanaal, dat de Mark met de Roode Vaart vereenigt en waarover 2