300 inw.; er is eene R. K. Kerk, waarin een fraai praalgraf van een der vorige heeren. Merkwaardig is het, dat deze plaats voorheen eene hooge en onafhankelijke grondheerlijkheid was, die door keizer Ferdinand III tot rijksgraafschap was verheven, en tot in 1795 aan het huis Montmorency behoorde; eerst in 1800 is zij met Nederland vereenigd. Er stond vroeger een zwaar en groot kasteel, dat tot in 1794 nog gedeeltelijk bewoond werd, maar waarvan nu nog slechts eenig puin overig is. Ten Z. der gemeente ligt Vlijmen, 1¼ uurs van 's Hertogenbosch, en het laatste dorp der zoogenaamde Langstraat of Langestraat.
  De Langstraat is eene verzameling van welvarende dorpen, die tusschen Geertruidenberg en 's Bosch grootendeels in eene onafgebrokene rij aan elkander liggen, en te zamen wel 20.000 inw. bevatten. Deze dorpen zijn van het O. naar het W. gerekend: Vlijmen, Nieuwkuik-en-Onzenoort, Drunen, Baardwijk, Waalwijk, Besoyen, Capelle, Waspik, en Raamsdonk. terwijl ook Sprang en 's Gravenmoer, hoewel een weinig zuidelijker liggende, nog tot de Langstraat gerekend worden. Er wordt in deze streek zeer veel en schoon hooi gewonnen, en de langstraatsche schoenen zijn door geheel Nederland bekend.
  Vlijmen, aan den straatweg van Waalwijk op 's Bosch, is een groot dorp, waarvan de huizen, onder welke aanzienlijke woningen en boerderijen, zeer uit elkander verspreid liggen, zoo dat de eigentlijke kom slechts uit 6 huizen bestaat. Het bevat omtrent 2.600 inw., die meestal van landbouw en het kweeken van hop en groenten bestaan, en 2 kerken, eene R. K. en eene Herv.. zijnde de laatste een goed en groot gebouw, voorzien van orgel en toren met eene hooge spits en uurwerk; in 1746 brandde dit dorp bijna geheel af. en ook van het water had het soms veel te lijden. — Nieuwkuik, 2 uren van 's Bosch, met het gehucht Onzenoort, heeft ruim 1.220 inw., die meest van de graanteelt leven; dit dorp behoorde vroeger niet onder Brabant, maar onder het Land van Luik, en maakte eene aanzienlijke heerlijkheid op zich zelf uit; het brandde in 1746 te gelijk met Onzenoort en Vlijmen af; de R. K. Kerk is klein. In het kleine Onzenoort staat een oud, fraai kasteel, door schoonen aanleg en wandelingen omringd. — Drunen met verscheidene gehuchten, telt ruim 2.000 inw., levende van landbouw en handel; het is luchtig gebouwd, heeft hier en daar goede huizen, een goed Raadhuis, en eene R. K. en eene Herv. Kerk, welke laatste zeer oud, maar het overblijfsel van eene veel grootere kruiskerk is, die bij den watervloed van 1421

kante Herv. koepelkerk met een fraai orgel; voorts is er 1 bierbrouwerij. 2 scheepstimmerwerven, 1 katoendrukkerij, 4 leerlooijerijen. — Daaraan grenst de aanzienlijke gemeente Waspik, die 2.600 inw. telt, welke van landbouw en veeteelt leven; er zijn ook 3 scheepstimmerwerven, 3 touwslagerijen, 4 leerlooijerijen, 2 bierbrouwerijen, 1 olie- en 1 korenmolen. Waspik is een groot, fraai dorp, ter wederzijde van de Langstraat gebouwd, bezittende 2 havens in het Oude Maasje, eene tamelijk groote, oude Herv. Kerk, met orgel en een spits kloktorentje, en eene fraaije, in 1840 gebouwde R. K. Kerk, met sierlijken gevel. 3 altaren, een orgel en eenen kleinen vierkanten kloktoren. De huizen van dit dorp vormen eene bijna onafgebrokene rij met die van Raamsdonk, hetwelk door de rivier de Donge van Geertruidenberg gescheiden wordt, en het westelijkste der Langstraat is Raamsdonk is een groot en wel bebouwd dorp, dat met de buurten Bergen, Broek, het Raamdonksche veer, enz. ruim 3.000 inw. bevat, die meest van hooibouw, den handel in riet, biezen, rijs en hoepels bestaan. De Herv. Kerk staat ten N. van het dorp, beneden den Zeedijk, van alle andere huizen afgezonderd; het is een oud, doch goed en ruim kruisgebouw, met orgel en eenen schoonen, hoogen, vierkanten toren, waarin 2 klokken. Er zijn voorts 2 R. K. kerken, ééne in het gehucht Bergen, ¼ uurs van de kom, en ééne aan het Raamsdonksche veer, in 1843 gebouwd, in welk gehucht men ook de buitenplaats Chartroise en de haven van het dorp vindt; het veer over de Donge is echter in 1845 door eene brug vervangen. Voorts zijn er 2 scholen, een goed Gemeentehuis, 1 bierbrouwerij, 1 zoutziederij, enz. — Zuidelijker, aan de Donge, 1 uur O. van Oosterhout, ligt het zeer bevallige 's Gravenmoer, dat vroeger met Raamsdonk, Waspik, Capelle, Besoyen en Sprang de zoogenaamde 6 hollandsche dorpen der Langstraat uitmaakte; het is verdeeld in 2 wijken, telt 900 inw., die van scheepvaart, landbouw, kantwerkerijen (door vrouwen), het steken van turf, enz. leven, en heeft eene goede haven, veel hooischuiten en eene goede Herv. Kerk met toren en orgel. De plaats heeft vroeger van watersnood en oorlogsrampen veel te lijden gehad, en in 1672 brandden de Franschen het geheel af. — Nog zuidelijker vinden wij het dorp Dongen, mede aan die rivier, digt bij Rijen; de gemeente bevat met hare gehuchten 3.200 inw., wier hoofdbestaan de landbouw is; de kom van het dorp is eene lange straat met 560 bew., eene oude en hechte Herv., en eene in 1828 gebouwde zeer fraaije R. K. Kerk, met toren en orgel; bovendien is er een godsdienstig