Twickelsche-kanaal genaamd, voor de plaats de gemeenschap te water met Zwolle opent. Aan deze vaart ligt het druk bezochte logement Carelshaven. — Van Delden wandelen wij zuidwaarts door eene zeer boschrijke streek, die verscheidene fraaije gezigtspunten oplevert, over het onder de gem. Hengelo behoorende gehucht Bekkum, hetwelk eene in 1819 gebouwde, fraaije en romanesk gelegene R. K. Kerk bezit, naar het groote en volrijke dorp Haaksbergen, 3 uren O. van Goor en 5 uren Z. van Almelo, en aan de geldersche grenzen en het Haaksbergerveen liggende. Het vormt met een 9tal buurten eene gemeente van 4.600 inw., die hun bestaan in den landbouw, de veenderij, het kolenbranden, de weverijen en linnenbleekerijen en den vrij levendigen handel vinden; behalve dat er in de meeste huizen geweven wordt, vindt men er 2 katoenspinnerijen, 2 calicotsfabr., enz. Het dorp zelf, waarvan men reeds in 1188 melding gemaakt vindt, en dat in 1851 door eenen zwaren brand werd geteisterd, bevat ruim 1.400 inw. in de kom, en heeft eene Herv., in 1819 gebouwde, zeer nette Koepelkerk, van een goed orgel voorzien; eene R. K. Kerk, met toren en orgel, in 1520 opgerigt, alsmede eene kleine Synagoge. De heuvelachtige en boschrijke, met kleine beken doorsneden omtrek levert vele schilderachtige partijen op. Vooral is het gezigt van den Needeschen Berg op Haaksbergen zeer schoon. Van Haaksbergen begeven wij ons naar de belangrijke fabriekstad Enschede, de voornaamste fabriekplaats der provincie. Zij ligt 1 uur van de pruisische grenzen, 4} Z. O. van Almelo en 2^ uur O. van Delden, aan den straatweg van Deventer op Munster, doch is door geene enkele vaart met andere steden verbonden, zoo dat alles van hier per as langs kunstwegen moet vervoerd worden. Zij wordt in oude stukken ook wel Anze, Enze en An-Esctie genoemd, als gelegen zijnde aan den Esch in de Eschmark, eene aanzienlijke buurt, die de stad van alle zijden insluit en tot de gem. Lonneker behoort. Enschede wordt het eerst in 1118 vermeld; in dezelfde eeuw kreeg zij stadsregten, maar werd in 1228 door den utrechtschen bisschop Otto II geheel afgebrand. Zij was vroeger eenigermate versterkt; doch nadat zij in 1597 door prins Maurits ingenomen was, werd de vesting van hare wallen ontbloot, hoewel zij naderhand nog meermalen gewonnen, versterkt en weder geslecht werd. Thans is zij geheel ontmanteld, maar heeft nog 2 poorten. De stad zelve heeft 4.330 inw. (2.720 herv., 20 luth., 100 doopsgez., 1.400 R. kath., 5 oud-roomschen, ongeveer 180 Israëlieten); wanneer men echter de bevolking der voorsteden medetelt, die tot de

rijen, 2 katoenspinnerijen, 1 bombazijnfabr., 1 stoffenweverij, 2 bierbrouwerijen, olie- en pelmolen, enz. enz. De gem. heeft eene Herv. Kerk in de buurschap Usselo, tusschen Haaksbergen en Enschede, en eene R. K. Kerk, en in de nabijheid liggen de landgoederen het Amelink en Stroot. — Losser, op de pruisische grenzen, aan de Dinkel, heeft in de kom 640 inw., en maakt met 6 marken eene gem. uit van 4.700 inw., welke mede eenige fabrieken hebben. Er is eene in 1845 vergroote R. K Kerk, in 1810 aan de R. kath. afgestaan, en eene kleine Herv. Kerk, voorzien van eenen toren met klokken en uurwerk. — Ten N. W. van Enschede, ter plaatse, waar de straatwegen van Deventer naar Oldenzaal en van Zwolle naar Enschede elkander kruisen, 1{ uur O. van Delden, ligt het aanzienlijke, welvarende en buitengemeen levendige dorp Hengelo, met eenige buurschappen eene bevolking van bijna 4.000 inw. tellende, en bekend door zijnen grooten handel in paarden en vee; er zijn 6 fabr. van geweven stoffen, 1 damastfabr., 2 linnenbleekerijen, 1 katoendrukkerij, 1 steen- en pannenbakkerij, 3 bierbrouwerijen, 2 olie- en 3 korenmolens, enz., en men vindt er 1 Herv., 1 kleine Doopsgez. Kerk, en 1 kleine Synagoge, zijnde de eerste in 1837—40 gebouwd, nadat de vroegere door den storm van 1836 onbruikbaar was geworden; zij bezit een orgel, en de toren rust deels op het gebouw, deels op 4 kolommen; ook de R. K. Kerk heeft toren en orgel. — Eén uur N., aan den straatweg, en 2 uren van Almelo en aan het riviertje de Aa, treffen wij het dorp Borne aan; het bezit 3 kerken, een aantal calicot-, bombazijn-, bonten andere dergelijke fabrieken, 2 cichoreifabr., 3 bierbrouwerijen, enz. en 1.200 inw. in de kom, ofschoon de geheele gemeente met 3 buurschappen er ruim 3.400 bevat. Het dorp is om zijn goed, aldaar gebrouwen bier bekend. De Herv. Kerk is een zwaar gebouw met orgel en eenen hoogen toren; het eerste ontbreekt aan de R. K. Kerk, en de kleine Doopsgez. Kerk heeft geen van beiden. — De straatweg geleidt ons van hier naar de opene en bloeijende landstad Almelo, die 10 uren Z. O. van Zwolle en 9 uren O. t. N. van Deventer verwijderd is, en te midden van Twente aan eenige beken ligt, welke de Almelosche Aa vormen, langs welke de stad vroeger door middel van sompschuiten met Zwolle te water gemeenschap had, doch hetwelk thans is vervangen door een kanaal naar Zwolle en Deventer, waaardoor de vaart zeer levendig is en jaarlijks nog toeneemt. Zij is de hoofdplaats van een arrondissement en van het kanton, en bezit