vernistokerijen, 3 touwslagerijen, 1 kalkbranderij, 1 loodaschbranderij, 1 looijerij van geitenvellen, 1 stijfselfabriek, 1 zwavel- en salpeterzuurfabriek, 1 katoendrukkerij, 1 loodwitfabriek, 1 fabriek voor verwwaren, 2 scheepstimmerwerven, snuif-, stoom-pel-, olie- en koren- en houtzaagmolens, enz. Ook door het onderhouden der buitenplaatsen en talrijke schoone tuinen wordt aan vele handen werk verschaft. Kralingen was oudtijds eene heerlijkheid, sedert 1299 aan het geslacht van dien naam behoorende, doch dat reeds lang is uitgestorven; in 1668 kocht de stad haar van het geslacht Assendelft. Oudtijds liep door deze gemeente een oude (misschien) romeinsche weg, benoorden den tegenwoordigen Oudendijk, waaraan de spreekwijze: »zoo oud als de weg van Kralingen\" haren oorsprong te danken heeft. De kerk van Kralingen stond eerst in de oude kom en was waarschijnlijk reeds in het midden der 15de eeuw aanwezig. Zij werd in 1844 geheel gesloopt, daar in de beide laatste jaren eene geheel nieuwe kerk op den hoek van den Oudendijk en de Hoflaan, } uur van Rotterdam, was opgerigt, die in december 1842 godsdienstig is ingewijd. Deze nieuwe kerk mag met regt een fraai gebouw genoemd worden, en munt evenzeer door deftige eenvoudigheid van stijl, als door doelmatige pracht, sierlijkheid en netheid uit; zij heeft eenen schoonen toren met uurwerk van 58 el hoogte, en is in den loop dezes jaars van een uitmuntend orgel voorzien. — Aan het andere einde der Hoflaan staat de in 1802 gebouwde en in 1831 vergroote R. K. kerk met eenen netten toren en 2 klokken, terwijl het beeld van den H. Lambertus in den gevel geplaatst is. Ook de nieuwe dorpsschool naast de herv. kerk, zoo wel als het in 1837 nieuw opgerigte Gemeentehuis over deze kerk zijn bezienswaardig. Behalve vele buitenplaatsen, die men nog in deze gemeente aantreft, stond hier oudtijds aan den Maasdijk en de Hoflaan het zeer groote en sterke waterslot Honingen, waarvan de oorsprong zich in de vroege middeleeuwen verliest; het werd in 1574 gedeeltelijk afgebroken, en de laatste puinhoopen werden in 1672 weggeruimd, zijnde de grond in fraaije buitenplaatsen en lusttuinen veranderd. Aan het einde der genoemde laan bij de nieuwe kerk begint de zoogenaamde 's Gravenweg, een gedeelte van den straatweg van Rotterdam op Gouda; hij strekt zich uit tot aan den IJsseldijk bij het gehucht Kortenoord, is aan de Hoflaan digt bebouwd, en vertoont voornamelijk aan de eene zijde langs zijne geheele uitgestrektheid eene aaneenschakeling van buitenverblijven, tuinen en bevallige bouw-

bedekt, terwijl men ver over den Krimpenerwaard heenziet, eti het oog aan alle zijden de torens van talrijke dorpen en steden, waaronder die van Delft, Rotterdam, Dordrecht, Schoonhoven en Gouda, ontwaart. Na een goed { uur bereiken wij het schoone en bevallige Moordrecht, regt tegenover het dorp Gouderak in den Krimpenerwaard, gelegen, maar veel aanzienlijker dan dit. Het sierlijke, in verscheidene straten verdeelde dorp, dat op den dijk met schoone, zelfs sommige aanzienlijke gebouwen prijkt, telt 2.150 inw., heeft 3 kerken, 1 groote steenbakkerij, 25 lijndraaijerijen, 1 weverij, 1 scheepmakerij, 1 korenmolen en veel henniphandel. De wolkammerijen, die vroeger zeer talrijk waren, bestaan hier niet meer. De vroegere drukke doortogt van rijtuigen is sedert het aanleggen van den Rhijnspoorweg wel zeer verminderd, maar toch is er nog veel vertier door de scheepvaart op den IJssel, en het geheele dorp draagt het uiterlijke van welvaart. De naam der plaats is zeker ontleend aan de moer of het moeras, waaraan of waarover een veer, drecht of overtoom lag; van daar, dat de naam oudtijds Moerdrecht luidde, komende hij als zoodanig het eerst in 1223 voor. Te dien tijde hadden de graven van Holland hier eenen tol, waarschijnlijk aan den IJssel, buiten het dorp. In 1489 werd hier een gedeelte der Hoekschen overvallen en geslagen, waarhij Jan van Naaldwijk gevangen geraakte, en Cornelis Treslong sneuvelde. — De Herv. Kerk, binnendijks aan een open plein gelegen, is, nadat de oude kerk in 1574 afgebrand was, in 1657 gesticht; zij is bijzonder fraai, heeft 3 gevels, zoo dat zij den vorm van een kruis vertoont, rust op geene pilaren, bezit een fraai orgel en heeft eenen tamelijk hoogen vierkanten toren, in eene vierkante spits met klok en uurwerk eindigende; het redelijk groote en luchtige koor is door een hek afgesloten van het ruim der kerk, dat sierlijk ingerigt is en eene menigte toehoorders kan bevatten. — De Rem. Kerk is een eenvoudig gebouw, zonder toren of orgel, maar meteenen bevalligen voorgevel; zij staat midden in het dorp buitendijks en is door een hek van den weg afgescheiden. — De R. K. Kerk, een eind wegs buiten het dorp, benedendijks, is een doelmatig gebouw, zonder toren, maar met een orgel en eene fraaije pastorie. Het Dorps- of Gemeentehuis, op den hoek van het veei pad, is eerst in de laatste jaren nieuw opgerigt; het heeft eenen zeer fraaijen voorgevel, is door een plein en hek van de straat gescheiden, en bezit fraaije vertrekken, die van achteren een schoon uitzigt op den IJssel hebben. Vooral beziens-