Heerenveen toch ligt aan den grooten weg, die van Zwolle over Meppel en Steen wijk naar Leeuwarden loopt; daardoor is de doortogt hier zeer aanzienlijk, en deze werd vroeger nog vermeerderd door het verkeer langs den rijweg van Groningen naar de Lemmer, die hier even ten N. van het vlek bij de brug Terbandsterschans over de zeer levendige vaart den straatweg kruiste. Buitendien is het door goede wegen met Gorredijk en het verder oostelijk deel der provincie verbonden. Dit alles veroorzaakt hier zoo veel vertier en daarmede gepaard gaande welvaart, dat ook de leefwijze der inwoners daardoor eenigzins weelderiger en losser geworden is, waarom men Heerenveen wel eens het Friesche Haagje noemt. Het is ontwijfelbaar, dat de ontworpen staatsspoorweg, die Leeuwarden met Zwolle verbinden en langs deze plaats loopen zal, de levendigheid en het vertier er nog meer zal doen toenemen. De aanzienlijkste gebouwen, die men hier aantreft, zijn: het Paleis van Justitie, vroeger Craek-state, staande ten N. aan de straat; het heeft een aanzienlijk voorplein, eenen versierden gevel, eenen koepeltoren, van welken men een zeer schoon uitzigt op den omtrek heeft, zeer goede vertrekken, gevangenissen, enz., en strekt door zijn deftig voorkomen en gunstigen stand tot sieraad der plaats; in hetzelfde gebouw houdt het kantongeregt zijne zittingen; — het Gemeentehuis van Schoterland, voorheen de Oenema-state of Grovestins, aan het Haringspad; het heeft aan de voorzijde een ruim plein, en aan de achterzijde eene publieke wandelplaats, waarin echter in het laatste jaar de gasfabriek geplaatst is; het nieuwe Gemeentehuis van Aengwirden, aan den straatweg; — de Herv. Kerk, gesticht in 1637, nadat reeds in 1633 hier de eerste kerk gebouwd was, die thans tot school dient. Zij is in 18G0 bijna geheel vernieuwd en heeft een' fraaijen toren en een zeer goed orgel; — dc Doopsgez. Kerk, met een orgel; — de R. K. Kerk. staande naast het vermelde Gemeentehuis, en gebouwd in 1841, met een klein orgel; — het nieuwe en fraaije Societeitsgebouw;—het buiten Voormeer, enz. — Voorts vindt men hier een Dep. der Maatsch. Tot Nut v. 't Alg.. een Reciteergezelschap: Daphné, een friesch Selscip Riucht en Sliucht, eene Zangvereeniging, enz. Het N. deel van Heerenveen ligt in de gemeente Aengwirden, die slechts geringen omvang heeft en daarom vroeger wel eens de kleine grietenij genoemd werd. Zy wordt ten O. door Opsterland en ten Z. door Schoterland begrensd, en bevat 4 dorpen, nl. Terband, Lunje-

bert, Tjallebert en Gersloot, alle 4 aan den puinweg gelegen, die uit Haskerland, voorbij Heerenveen, dwars door de gemeente heen naar Gorredijk in Opsterland loopt. De bevolking bedraagt thans 3.100 zielen, die grootendeels van landbouw en veenderij leven; een groot gedeelte der gemeente is reeds uitgeveend en in een' ruimen waterplas herschapen, doch sedert 1834 ook weder bepolderd en ten deele door lage weilanden vervangen, waarmede men nog steeds voortgaat, zelfs met hulp van een onlangs opgerigt stoomgemaal. Even buiten Heerenveen ligt Terbandster-Schans, eene buurt, waar vroeger eene schans lag, en { uurs van het dorp Terband (400 inw.), waaronder ook een gedeelte van Heerenveen behoort; er is eene nette, eenvoudige, langwerpig ronde, in 1845 gestichte Herv. Kerk, met orgel en eenen kleinen spitsen toren. Lunjebert [600 inw.) heelt niets merkwaardigs, en Tjallebert (1 uur van Heerenveen), dat met onderhoorigheden 1.200 inw. heeft, even min, ofschoon het eene Herv. kruiskerk, met toren en orgel, eene Doopsgez. Kerk en eene Kerk voor de chr. afgescheidenen bezit. Gersloot, ligt lf uur verder en bevat nog 200 inw. — W. van deze gemeente ligt die van Uaskevland, waarin de buurt de Heerenwal, het N. W. deel van Heerenveen, gelegen is. Zij is mede slechts 2 uren lang en 1$ uur breed, maar bevat 7 dorpen, met eene bevolking van 5.650 zielen, wier hoofdbestaan landbouw, veeteelt en veenderij is. Het Z. deel der gemeente wordt door eene vaart, de Overspitting, en door eenen puinweg doorsneden, die Heerenveen met het ten W. gelegene dorp de Joure verbindt. Het eerste dorp aan dezen rijweg is Nyehaske, bijna tegen het vlek, wordende de buurt de Heerenwal onder dit dorp gerekend. Het bevat in zijnen omtrek bijna 1.000 inw., eenige fabr., die bij Heerenveen genoemd zijn, en heeft aan den Heerenwal eene fraaije Herv. Kerk, met toren, maar zonder orgel. — Daarop volgt Oudehaske (750 inw. met eene oude Kerk), Haskerhorne (150 inw.), Westermeer (100 inw.), en eindelijk het schoone dorp of vlek de joure of de Jouwer, 2 uren N. W*. van Heerenveen. In vroegere tijden was dit vlek slechts eene buurt van het dorp Westermeer, dat toen veel aanzienlijker was; maar reeds in de 16de eeuw was deze buurt zoo belangrijk geworden, dat zij eene eigene weekmarkt had en met verscheidene bijzondere regten werd begunstigd. Thans is het eene der fraaiste en bloeijendste plaatsen van Friesland, bestaande voornamelijk uit eene lange en breede straat, de Dubbele Streek genaamd, waaraan zich verscheidene andere straten en stegen aan94'