in de fraaiste boerderijen veranderd zijn; de Herv. Kerk. met toren en orgel, is zeer rijk. HaUum, hetwelk reeds in de 13deeeuw als hofstad voorkomt en een paar kloosters en vele adellijke sloten bevatte, waarvan alleen de state Goslinga nog in wezen is, bezit eene fraaije binnenbuurt, eene grootsche Herv. Kruiskerk met orgel en 2 torens, eene kleine Doopsgez. Kerk, een voortreffelijk, in 1832 gesticht Armhuis, en met de buitenbuurt Joussumburen en verdere kleine buurten 2.350 inw., waarvan 1.200 in de kom; men vindt er insgelijks eenige cichoreifabrieken. — De overige 6 dorpen der gemeente liggen meer binnenwaarts en zijn minder belangrijk. Zij zijn: Hoogebeintum, op de hoogste terp der provincie gelegen, met 200 inw. en eene nette Herv. Kerk, Genum (120 inw.), Reitsum (70 inw.), Lichtaard (80 inw.), alle 3 op terpen liggende, Jeslum (380 inw.) en Wanswerd (380 inw.). Ten Z. van Dokkum breidt zich de gemeente Dantumadeel uit. Zij wordt ten N. door de Trekvaart op Leeuwarden gedeeltelijk van Ferwerderadeel gescheiden, bevat 12 dorpen en 7.800 inw., die meest van landbouw en veeteelt leven, daar zij uit eenen zeer vruchtbaren zandgrond bestaat; men vindt er tevens goede veenlanden, houtgewas en verscheidene kleine vischrijke plassen. De grind- en straatweg van Dokkum op Leeuwarden loopt midden door de gemeente, eerst Z. naar het dorpje Murmerwoude, op J- uurs van de stad, met 410 inw. en eene oude Herv. Kerk. Men wil den naam van Moordenaarswoude afteiden, omdat in de nabijheid van dit dorp, bij het oude Dockinga, Bonifacius in 754 met 51 der zijnen door de Friezen vermoord werd. Te Murmerwoude verdeelt zich de grindweg in drieën. Oostwaarts loopt hij door de zoogenaamde Dokkumerwouden, eene met hoornen en bouwlanden afwisselende streek, naar Kollum, over de fraaije dorpen Dantumawoude (700 inw ). met eene Herv. en Doopsgez. Kerk, en Driezum (450 inw.), met de fraaije Rinstna-state. Even ten N. ligt Wouierswoude, met 500 inw. — Westwaarts gaat hij over Akkerwoude (1 uur Z. van de stad), met 950 inw., en fti'«s«mageest, waar men veel geboomte, fraaije huizen en eene antieke Herv. Kerk met orgel en toren aantreft, en dat 750 inw. heeft. Ten N. daarvan liggen Sybrandahuis (180 inw.) en Janum, het kleinste en vruchtbaarste dorp der gemeente, ten N. der Trekvaart, en met slechts 100 inw., maar met vruchtbare bouwlanden en menigvuldige vlieterpen. Aan dezelfde Trekvaart ligt een weinig meer Z. Birdaard, met 450 inw. — Zuidwaarts gaat de weg van Murmer-

woude over het gehucht de Valom en langs Zwaag-Westeinde, dat eene in 1837 gebouwde Herv. Kruiskerk en 1 150 inw. bezit, naar Veenicouden, 2 uren Z. van Dokkum. Deze plaats ligt te midden van bouw- en veenlanden en fraai geboomte, en is een der schoonste dorpen uit deze streek; het heett in zijne nette kerkbuurt 800 inw., welk getal met de buurt Veenwoudsterwal tot ruim 1.000 klimt, en bezit eene Herv. en eene Doopsgez. Kerk; digt bij de eerste ligt de buitenplaats Schierstins, die niet weinig tot verfraaijing van het oord bijdraagt. — Het laatste dorp der gemeente is Roodkerk, 2 uren Z. VV. van Dokkum, met 110 inw.. in welks omtrek men vele veenen en vischrijke plassen aantreft. De gemeente, welke ten Z. van Dantumadeel ligt, is Tietjerksteradeel; zij grenst ten O. aan Achtkarspelen, ten N. W. aan Ferwerderadeel en ten Z. aan Smallingerland, bevat 14 dorpen en heeft eene bevolking van 10.500 zielen, die meest van landbouw, veeteelt en veenderij bestaan. De grond bestaat voor een groot gedeelte uit lage en waterachtige wei- en hooilanden en veel veenland, hieten daar door schoone hooge bosschaadjen en zaailanden afgewisseld, terwijl hij door vele wateren, waaronder het Bergumer- en LangeMeer, de Wijde-Ee, enz. wordt doorsneden. Het N. oostelijkste gedeelte der gemeente, bij Oenkerk, draagt den naam van Trijnwouden, zijnde dit eene boschrijke landstreek tusschen de Mark ea de Rijd besloten, en aldus waarschijnlijk genoemd naar de drie dorpen Oudkerk, Oenkerk en Giekerk, welke zij bevat. Oudkerk, met de fraaije buitens de Klinse en Sminiastate, en dat met een paar buurten ongeveer 500 inw. telt, heeft eene Herv. Kerk, die eenen stompen toren, een goed orgel, fraaije banken en gestoelten en cenen prachtigen predikstoel bezit. llet zeer nabij liggende Oenkerk (750 inw.) is door schoone plantaadjen eu bouwlanden omringd, en men vindt in den omtrek verscheidene buitenplaatsen, waaronder de staten Heemstra en Stania; ook dit dorp heeft eene Herv. Kerk, een oud gebouw, zonder orgel, maar met eenen dikken stompen toren, en verscheidene fraaije wapen borden. Giekerk, bij het meertje de Ried, telt 330 inw. en bezit insgelijks eene Herv. Kerk, met eenige merkwaardige grafzerken. — W. van de drie dorpen ligt Wijns, een klein dorp, met 130 inw., aan de Ee, i\ uur N.O. van Leeuwarden; en Z. O. van Giekerk Bijperkerk (360 inw.), even ten N. van den Zwarten-weg, die van Leeuwarden over Hardegarijp en Buitenpost naar Groningen loopt en sedert 1830 een straatweg is. Dit dorp