naar Hemelum, en de weg van Stavoren over Hemelum naar Gaasterland. — Gaat men van Workum Z. waarts langs en door het Workumer-Nieuwland en laat men dan Hindsloopen regts liggen, dan komt men door vruchtbare bouwlanden binnen 2 uren in het aangenaam gelegen dorp Koudum, hetwelk langs drie rijwegen met huizen bezet is en met de buurt Terwisscha en het gehucht Galama-dammen meer dan 1.000 inw. telt. Er stond vroeger eene groote en schoone Herv. Kerk, met eenen 64 el hoogen toren, die tot baken diende; maar in 1830 werd de spits ter hoogte van 16 el afgeslagen en de kerk zelve is naderhand door eene nieuwe achtkante kerk vervangen, die van een orgel en eenen vrij hoogen koepeltoren voorzien was. Ook deze kerk is in 1859 geheel nieuw herbouwd. Er is ook eene kleine Kerk voor de chr. afgescheidenen, en in de nabijheid liggen de state Galama en een paar nette landhuizen. Het zeer levendige gehucht Galama-dammen ligt ten Z. O. van het dorp, tusschen de meertjes de Morra en de Oorden, waar de rijweg door eene vaart wordt doorsneden. In deze vaart is eene zware sluis met kapitale draaibrug gelegd, en boven op den Slaperdijk staat eene veel bezochte herberg, die dikwijls tot het houden van vischpartijen, bijeenkomsten, enz. gekozen wordt en van welke men een allerfraaist uitzigt over de geheele gem. en de omliggende wateren heeft, terwijl door de drukke doorvaart van schepen de levendigheid van het schoone panorama nog vermeerderd wordt. — Z. W. van Koudum vinden wij het in de laatste jaren drooggemaakte binnenmeertje het Flait, thans een polder van omtrent 80 bunders bouw- en weiland, een' stoomolie-, schors- en houtzaagmolen, doelmatige woningen voor opzigters en arbeiders, enz. — Tusschen dezen fraaijen polder en den zeedijk ligt het vlek Molkwerum, | uur N. O. van Stavoren, voorheen het grootste dorp der gem., doch thans zoo zeer verminderd, dat het nog slechts 300 inw. bevat. Om de wonderlijke plaatsing der huizen, die allen op de zonderlingste wijze verward door elkander staan, en welke (tot een spreekwoord gewordene) verwarring nog door de grachten, die de plaats in 7 eilandjes verdeelen, wordt vergroot, noemt men haar wel eens den Frieschen doolhof. Ook de bewoners zelven verschillen in kleeding en taal zeer veel van de overige Friezen, en komen daarin wel eenigzins met die van Hindeloopen overeen; in beide opzigten zijn zij het minst van het oude Friesche afgeweken. De door eene gracht omgeven plaats is thans eene zeer vervallen buurt, welker bewoners meest uit daglooners bestaan. Daar de vroe-

beiden werden in 1769 aanmerkelijk hersteld, maar de toren is in 1845 afgebroken en de kerk is in 1861 vernieuwd. Er is ook eene kleine Doopsgez. Kerk, zonder toren of orgel. — Een weinig ten Z. O. van Stavoren ligt het kleine dorp Scharl, met de buurt Laaxum 80 inw. bevattende. Tegenover dit gehucht vindt men op de kust het bovengenoemde Roode Klif, een heuvel uit roodachtig zand met gerolde steenen bestaande; van het hoogste punt, 11 el boven vol zee, heeft men een fraai gezigt op de Zuiderzee en den toren van Enkhuizen. Scharl behoort tot Warns, | uur O. van Stavoren; dit vrij groote dorp is zeer verspreid op eenen heuvelachtigen grond gebouwd, bevat ongeveer 550 inw., die van landbouw en veeteelt bestaan, en heeft eene oude Herv. Kerk, met eenen spitsen toren, doch zonder orgel; er is tevens eene ruime Doopsgez. Kerk. Bij dit dorp werd in 1345 de slag geleverd, waarin graaf Willem IV sneuvelde (zie boven). Nog verder O., 2 uren Z. Z. O. van Hindeloopen, vinden wij Hemelum, een wel bestraat en aangenaam dorp in een heuvelachtig oord liggende; door deze ligging is het niet alleen geschikt voor de jagt, maar ook voor de visscherij in de Morra, een weinig ten N. van het dorp; het bevat 200 en met de buurt Nijeburen 240 inw., die van landbouw en veeteelt bestaan, en eene Herv. Kerk met spitsen toren en orgel hebben. Vroeger waren er verscheidene staten, alsmede een beroemd Benediktijner klooster, hetwelk, nadat hetSt. Odolfsklooster te Stavoren door de zee verzwolgen was, herwaarts werd overgebragt. Dit gesticht was zeer rijk, maar werd na de verandering van godsdienst opgeheven, zijnde de goederen en inkomsten aan de provincie vervallen. Ook was er oudtijds een blokhuis, de Spijker genoemd, dat verscheidene malen door de Schieringers en Vetkoopers ingenomen en in 1481 door de eersten op den abt van Hemelum veroverd en geslecht werd. — De 3 overige dorpen der gem. liggen in het Z. O. gedeelte, dat Noordwolde heet en uit veenderijen bestaat, ten N. O. van Hemelum. Het zijn Kolderwolde (100 inw.), zonder kerk, Oudega (370 inw., met eene Herv. Kerk), en Nijega, dat 240 inw. en insgelijks eene Herv. Kerk heeft. Naauwelijks wenden wij ons van Hemelum een weinig oostwaarts, of wij bevinden ons in het boschrijke en heuvelachtige Gaasterland, hetwelk zich ten Z. van Wymbritseradeel en Doniawarstal langs de Zuiderzee tot aan Lemsterland uitstrekt. Deze gemeente heeft haren naam ontleend aan de talrijke gaasten of zandheuvels, die men hier in menigte aantreft en welke doorgaans met bosschaadjen bezet zijn,