deze streek fraai en aangenaam te maken. Het dorp bevat eene groote Herv. Kerk met toren, maar zonder orgel; ook de sierlijke en doelmatige dorpsschool is bezienswaardig. — Verder O. vinden wij Doornspijk, f uur van Elburg, digt bij de Zuiderzee. In dit dorp werd reeds in 719 een klooster gesticht; maar de kom is thans slechts klein, bestaande uit een zestal huizen, de school en de Herv. Kerk, die in 1831 gebouwd is, nadat de oude kerk, aan den zeekant, in 1825 door den bliksem was afgebrand. Deze kerk is een langwer- pig vierkant, ruim en luchtig gebouw, met eenen toren en eenen naar de toskaansche orde gebouwden voorgevel. De gem. Doornspijk is vrij uitgestrekt en bevat met een aantal gehuchten 2.730 inw., die van den landbouw leven; zij bezit verscheidene aangenaam gelegene landgoederen, waaronder het vermaarde Huis-te-PuUen of Old-Putten, thans slechts een gewoon heerenhuis, maar oudtijds een sterk kasteel, welks heeren op de Over-Veluwe eene zeer willekeurige rol speel- den, tot dat het eindelijk door de verdrukte, maar nu vereenigde be- woners van Harderwijk, Hattem, Elburg, Kampen en de omliggende dorpen in 1483 ingenomen en geslecht werd. Het dorp Oosterwolde, mede tot de gem. behoorende, ligt in den noordhoek der provincie aan de Zuiderzee en heeft met zijne gehuchten 600 inw., eene in 1845 nieuw gebouwde Herv. Kerk met een torentje en orgel, en het buitengoed Morre (100 bunders oppervlakte). De stad Elburg, vlak aan zee, uur N. t. W. van Arnhem, te midden van wei-, zaai- en boschland gelegen, wordt geheel door de gemeente Doornspijk omringd, behalve aan den zeekant, waar zij buiten de Vischpoort eene ruime, maar niet zeer diepe haven heeft, die met een zwaar hoofd in zee uitgebouwd is. De eerste stichting dezer plaats is volkomen onbekend; maar het is zeer waarschijnlijk, dat zij haren oorsprong aan eene romeinsche sterkte te danken heeft. Zij werd in 1233 door Otto, graaf van Gelder, tot stad verheven, kreeg vervolgens groote voorregten, bloeide door koophandel en zee- vaart, werd in 1365 te gelijk met Harderwijk in het Hanzeverbond opgenomen, en in 1393 met eenen hoogen muur, voorzien van ron- deelen en poorten, versterkt. Na in de geldersche oorlogen nu eens aan de eene. dan eens aan de andere partij behoord te hebben, gaf zij zich in 1528 aan Floris van Egmond, gouverneur van Gelderland voor Karel V over, werd in 1572 voor de Staten gewonnen, en was in 1672 en 1673 gedurende 18 maanden aan de knevelarijen der fransche bezetting ten prooi. Ook van brand en watersnood bleef

voornaamsten zijn. Het dorp zelf bestaat uit eene fraaije en bestrate buurt, met verscheidene voortreffelijke huizen, waaronder het in 1857 gebouwde schoone Gemeentehuis. H3t getal der inwoners bedraagt ruim 800, die van landbouw en handel bestaan; vooral op de beide beroemde jaarmarkten wordt zeer veel handel in vlas en vee gedreven. De Herv. Kerk, aan de noordzijde van het dorp tusschen het geboomte, is een net, in 1803 nieuw gesticht gebouw, met eenen naaldtoren prijkende, en inwendig naar den ouden smaak betimmerd. — Een half uur ten N. W. ligt Beets, een der vruchtbaarste dorpen van Opsterland, met 2a0 inw. en eene Herv. Kerk; en \ uur ten O., het lieve dorpje Olterterp (130 inw). door uitgestrekte dennebosschen omringd, welke zich bij die van Beetsterzwaag aansluiten; vooral bezienswaardig is hier het buitengoed der familie van Boelens, die gedurende de laatste 80 jaren de woeste gronden dezer streek in de aangenaamste lustplaats met de teekenachtigste gezigten en verrassende partijen herschapen heeft; zelfs het kleine, in het eikenhout verscholen dorpskerkje draagt tot het schilderachtige van dit schoone oord bij. — Ureterp. verder O., ligt mede zeer aangenaam, en heeft met onderhoorigheden 1.600 inw., die eene Herv. Kerk bezitten. De groote Veenvaart van Dragten loopt ten N. van dit dorp, zoo wel als van Sirjerswolde, dat met het gehucht de Friesche Palen, eene voormalige schans op de grenzen der proyincie, en nog een paar buurten ruim 430 inw. heeft. — Van Beetsterzwaag ons Z. wendende, brengt ons een afwisselende weg langs nette huizen, bosschen en korenvelden door het dorp Lippenhuizen (1.000 inw., met eene fraaije Herv. Kerk) naar het aanzienlijke vlek Gorredijk, 1 uur van Beetsterzwaag. Dit vlek is gelegen aan de Compagnons-vaart naar Appelscha, welke ten N. W. met de Boorne gemeenschap heeft, en oostwaarts het zuidelijk deel van Opsterland doorloopt; vervolgens wendt zij zich bij Wijnjeterp Z. O.waarts naar Donkerbroek, Oosterwolde en Appelscha, waar zij stuit, als nog niet vereenigd met de Smilder-vaart. Vroeger was Gorredijk slechts eene buitenbuurt van het dorp Kortezwaag; maar sedert twee eeuwen is het door de ontginning der omliggende veenen tot een bloeijend vlek aangegroeid, dat 1.800 van landbouw, veefokkerij, handel en veenderij levende inw. telt, en waar men 2 scheepstimmerwerven, 1 lijnbaan, 3 branderijen, 3 leerlooijerijen, 1 tabaksfabr. en verscheidene molens aantreft. De plaats is gebouwd in de gedaante eener dubbele kruisbuurt, aan den rijweg en de Vaart, waar93'

gen met elkander verbonden. De gemeente is van W. naar O. 5 uren lang en 4 uren breed, en telt in hare. 8 dorpen bijna 8.400 inw., wier hoofdbestaan landbouw en veeteelt is. — In den N. oostelijksten hoek liggen Donkerbroek, aan de Compagnons-vaart, met 700 inw., en Haule, slechts met 160, doch met de groote veenbuurt Haulerwyk, die wel i\ uur lang is. met 1.200 inw.; over deze plaats gaat de rijweg naar Drenthe. Er is in het dorp eene Herv. en in de veenbuurt eene Kerk voor de herv. en de chr. afgesch. — Ten Z. van deze dorpen vinden wij Oosterwolde, eene nette en aanzienlijke plaats, aan de gemelde vaart, met 500 inw.; wanneer men echter de bevolking in de 16 onderhoorige buurschappen mede telt, bedraagt zij ruim 900 zielen. In den omtrek zijn vele schoone weilanden en dennebosschen, en daarenboven vele huizen van naam, ten bewijze, dat hier vroeger vele vermogende en aanzienlijke familien hebben gewoond. Het dorp zelf bestaat uit eene dubbele buurt, en heeft eene Herv. Kerk met een spits torentje. — Nog meer Z., nabij de grenzen van Drenthe, ligt Appelscha, met de buurschappen Aeckinge en HoogAppelscha, te midden der zandige heide; en Nieuw-Appelscha. aan de Compagnons-vaart, in de laatste jaren net en breed uitgebouwd, met de daar tusschen liggende Augustiner-State, den zetel der Compagnons of eigenaren der uitgestrekte omgelegen veenen, die bestendig afgegraven worden en jaarlijks 8 a 10.000 schepen turf voor de fabrieken afvoeren; de bevolking bedraagt ruim 1.300 zielen, die eene Herv. Kerk hebben — Elsloo, ten W., aan den zuidelijken rijweg, bevat met 2 buurten 300 inw., en heeft mede eene Herv. Kerk. — Daarentegen ligt aan den N. puinweg, die van Oldeberkoop naar Donkerbroek loopt, het dorp Makkinga, de tegenwoordige hoofdplaats der gemeente, met het buiten Jagersrust (450 inw. en met eene kleine Herv. Kerk), en westelijker iïyeberkoop, met 150 inw. — De schoonste en voornaamste plaats der gemeente is echter Oldeberkoop. Het ligt 3 uren Z. O. van Heerenveen tusschen de rivieren de Kuinder en de Linde, en is door statige bosschen en schoone plantsoenen omringd, waaronder ook het Vredewoud met zijne bekoorlijke wandelingen en waterpartijen. Het dorp zelf, waar 2 belangrijke jaarmarkten gehouden worden, bestaat uit eene geregelde buurt, rondom een plein gebouwd, waaraan eene zeer oude Herv. Kerk staat. In 1585 werd de toren dezer kerk door de Spanjaarden ondermijnd en stortte toen in; doch daarna is hij weder domswijzeherbouwd en met de kerk in 1845 vernieuwd. De plaats heeft 700 inw.