nonnenklooster Het is bijna even zoo groot als Kortehemmen (90 inw). hut laatste dorp der gemeente, ten W. van Boornbergnm, dat insgelijks eene Herv. Kerk heeft. Z. van Smallingerland ligt de gemeente Opstevland, die in het O. aan de provinciën Groningen en Drenthe grenst, en in hare 13 dorpen 11.460 protestantsche inw. telt. welke zich met landbouw, veeteelt, veengraverij en koophandel be/ig houden. Zij is ruim 6 uren lang van O. naar W., 2^ uur breed, en wordt door de rivier de Boorn of het Koningsdiep in 2 deelen gescheiden, wetke zich beiden in de lengte uitstrekken. Beide deelen zijn zeer boomrijk; niet alleen zijn verre de meeste publieke en bijzondere wegen met hoornen beplant, maar elke boerenwoning ligt als het ware in een eikenbosch verscholen, dat zorgvuldig wordt onderhouden; zelfs worden hier en daar bestendig nieuwe eiken- en dennebosschen geplant, en ook de andere boomsoorten worden niet verwaarloosd. Sedert geruimen tijd zijn al de hooge veenen van het zuidelijkste deel dezer grietenij in vruchtbare gras- en bouwlanden veranderd, en hoewel deze afgeveende streek weinig landelijke schoonheden aanbiedt, zoo is dit des te meer het geval in het N.O. gedeelte, waar 2 zandruggen of zandhoogten de gemeente in de lengte doorloopen en zich in de heidevelden van Groningen en Drenthe verliezen. Deze hoogten bestaan meestal uit vruchtbaren, met leem en veenstoflen vermengden zandgrond, zijn welbebouwd en met houtgewas beplant, en leveren door de gedurige afwisseling van lanen en bosschen, korenvelden en fraaije, door 3 groote rijwegen verbonden dorpen, wier bevallige woningen op eene aangename wijze in de landen en onder het geboomte verspreid liggen, zulke fraaije en afwisselende gezigten, als men ergens in ons land aantreft. Vroeger, toen de Friezen uit de lagere landstreken in het hooger gelegene Opsterland eene toevlugt tegen de overstroomingen zochten, was dit sterker bevolkt, dan thans; de tegenwoordige bevolking heeft echter in taal, zeden en gewoonten nog veel van het oorspronkelijk friesch behouden, en het zoogenaamde landfriesch is de algemeene spraak.— Van Dragten leidt een heerlijke weg naar het zuidelijke, welvarende en aanzienlijke dorp Beetsterzwaag. de hoofdplaats der gemeente. 4 uren N. O. van Heerenveen gelegen, en het middelpunt uitmakende van een allerbekoortijkst oord, dat door bosschen en bouwlanden, lommerrijke lanen en wandelingen, schoone landhuizen en boerenplaatsen afgewisseld wordt, en van welken Lijvdensteiii, Fockens en Harinxma de

veen uitloopende, dat na de afgraving in vrij goede weilanden veranderd is. In het lage. westelijke gedeelte, hetwelk, even als West-Stellingwerf in 1825 zwaar door den watervloed geteisterd werd, ligt het Tjeukemeer, het grootste meer van Friesland, voor £ tot deze gemeente behoorende; het is zeer vischrijk, doch wordt weinig bevaren, ofschoon het door vaarten en uitwateringen met de Kuinder, met het Slootermeer en met de Zuiderzee verbonden is. Aan den Z. O. kant van dit meer vindt men Delfstrahuizen, waarover de vroegere postweg van de Lemmer op Groningen loopt; het heeft nog geene 300 inw., maar is zeer uitgestrekt, daar ook de smalle strook lands, die zich langs de Kuinder tot aan de Overijsselsche grenzen bij de sluis Schoterzijl uitstrekt en Schoter-Uiterdijken genaamd wordt, er toe behoort. In dezen hoek der gemeente vindt men mede de buurten Rohel, aan het meer, Rotstergaast, Rotsterhaule, en de kleine dorpen St. Jansga en Rottum. — Nieuweschoot en Oudeschoot (elk 150 inw.) liggen bij of aan den straatweg, ongeveer 1 uur Z. van Heerenveen, en hebben elk eene Herv. Kerk, even als de huizen zeer bevallig tusschen het geboomte liggende; in het laatste stond vroeger een klooster van de Duitsche orde, in 1299 ten behoeve van adellijke juffers gesticht. — Van dit dorp loopt een onlangs bepuinde weg door de geheele lengte der gemeente, oostwaarts over het kleine Mildam, Nychorne, Oudehorne, Schurega en Jubbega, naar Hornsterzwaaq, 4 uren van Heerenveen, met 400 inw., en met eene Herv. Kerk, zonder orgel. — De fraaije straatweg gaat echter van Oudeschoot lijnregt naar Heerenveen, voorbij de schoone buitenplaatsen Jagttust en Hercma, aan de regterzijde, terwijl links een zijweg naar het vorstelijke Oranjewoud voert, hetwelk des zomers door eene groote menigte personen bezocht wordt, die de hier in landhuizen, tuinen en hosschen zoo ryke natuur komen bezigtigen. Oranjewoud was vroeger tot een landhuis aangelegd en gesticht door Albertine Agnes, weduwe van den frieschen stadhouder Willem Frederik (f 1664); anderhalve eeuw maakte het den roem der provincie uit; maar de gebouwen werden in 1804 gesloopt en later de omgelegen bosschen en tuinen verkocht, zoo dat toen het groote landgoed in handen van verschillende eigenaars overging. Gelukkig nogtans is de schoone aanleg niet uitgeroeid; veeleer zijn de wegen en plantsoenen naderhand meer en meer verbeterd en verfraaid; nieuwe landhuizen en tuinen, waaronder die van Oranjestein, Oranjewoad, Veeiiwijk, Ontwijk, Kleinburg, Paauwenburg, enz. werden gebouwd en aangelegd, en

2 goede en ruime logementen zijn altijd geopend om de talrijke bezoekers te ontvangen. Jammer is het, dat dit schoone oord gebrek aan waterpartijen heeft. Het behoort gedeeltelijk tot het fraaije dorpje Brongerga, dat, even als Katlijk (240 inw.), ten O. van Heerenveen, zeer aangenaam tusschen hot geboomte en het bouwland ligt. Nieuw-Brongerga of de Knijpe, \ uur O. van het vlek, is ook eerstin de 16deeeuw opgekomen en bestaat uit eene zeer lange rij nette huizen, aan de Compagnonsvaart gebouwd, en tusschen weilanden, tuinen en geboomte liggende. Het telt ruim 1.500 inw , die van tandbouw en veeteelt bestaan, doch ook eene beroemde bierbrouwerij, eene jeneverstokerij en verwerijen hebben. Er is eene in 1642 gebouwde Herv. Kerk, met toren en orgel, alsmede eene kleine Doopsgez. Kerk, beiden in de Beneden-Knijpe, het westelijkste deel van het dorp. Het vlek heerenveen, de hoofdplaats van het arrondissement van dien naam, is eene uitgestrekte en fraai bebouwde plaats, geheel op eene stad gelijkende, en van een vrolijk, luchtig en welvarend aanzien, met verschillende fraaije huizen en ruim 4.200 inw., waaronder ook die van het aangrenzende dorp Nyehaske gerekend zijn. Ten opzigte der godsdienst zijn zij in 3.130 herv., 400 Doopsgez., 550 R, Kath. en 70 Israël, verdeeld, en hunne middelen van bestaan zijn: handel, vooral in rogge, boekweit en boter, winkelnering en eenige fabrieken, als: 2 scheepstimmerwerven, 4 leerlooijerijen, 1 gasfabr., 2 boekdrukkerijen, molens, enz. Aangaande den oorsprong der plaats hebben wij boven reeds het noodige gezegd. Na de ontginning der Haskerveenen en het graven der 5 uren lange Compagnonsvaart, werd deze binnen ééne eeuw ter lengte van bijna 2 uren gaans aan beide zijden met fraaije burgerhuizen en deftige boerenwoningen bebouwd en ontstonden alzoo de Knijpe en het schoone vlek Heerenveen, welks kruisbuurten in 3 verschillende gemeenten (Haskerland, Aengwirden en Schoterland) gelegen zijn. Tweemaal verstrekte het als het ware tot voormuur, om aan deze zijde Friesland voor eenen vijandelijken inval te beschutten; want in 1622 versloegen de dappere bewoners de 900 Spanjaarden, die het vlek herhaalde malen aantastten; en toen in 1672 Heerenveen in allerijl met eenen aarden wal, bedekten weg en dubbele grachten versterkt was, bood het met goed gevolg het hoofd aan de Munsterschen, die de plaats bestormden, doch met de grootste dapperheid werden afgeslagen, waardoor zij belet werden verder in de provincie door te dringen.