magt van Spanje; de 3 overige kwartieren, die van Nijmegen, Zutphen en Arnhem of de Veluwe maakten daarentegen de provincie Gelderland der Vereenigde Nederlanden uit, in wier lot het vervolgens deelde. In eene uitgestrektheid van 23 uren lengte, van W. naar O., en van 13 uren breedte, van Z. naar N., bevat de provincie Gelderland eene groote verscheidenheid van grond, die de verschillendste voortbrengselen doet ontstaan.- In het Z. wordt zij besproeid door de Maas, de Waal, de Linge, den Rijn en de Lek, en in het O. door den IJssel, met al zijne takken en beken. De lucht is over het geheel zuiverder, drooger en gezonder, dan in de andere noordelijke provincien; inzonderheid roemt men als zoodanig de Veluwe, waar de meer verheven grond grootendeels uit die zandige en met hei bedekte heuvelen bestaat, die zich uit Duitschland tot in Utrecht en het Gooiland uitstrekken. Nogtans levert deze streek welig houtgewas, en het dorre gezigt der heide wordt dikwijls afgewisseld door schoone ontgonnen bouwlanden, bevallige boomgroepen en bosschen, fraaije dorpen en kasteelen, zoo dat de Veluwe zulke schilderachtige en treffende gezigtspunten oplevert, als men nergens in ons vaderland aantreft. Het Z. gedeelte der provincie, de Betuwe, is laag en vlak, en bestaat meestal uit zwaren kleigrond, die zeer geschikt is tot bouw- en weilanden. Het N. O. gedeelte, of het graafschap Zutphen, daarentegen is, wanneer men de landen langs den IJssel uitzondert, grootendeels met heidevelden, broekland of moeras en veengrond bedekt. De voornaamste voortbrengselen uit het dierenrijk zijn: zeer goede paarden, uitmuntend rundvee, 3 rassen van schapen, varkens, ezels, geiten, herten, hazen, konijnen, vossen, eekhorens, egels, wezels, otters, marters, veel wild en tam gevogelte, bijen, slangen, adders, terwijl de rivieren voortreffelijke visch en de Zuiderzee kabbeljaauw, schelvisch en vooral haring oplevert. Uit het plantenrijk heeft men rogge, tarwe, boekweit, haver, gerst, kool-, vlas- en hennepzaad, hop, aardappelen, knollen, aardakers, mangelwortelen, vlas, hennep, klaver, tabak, hout, allerlei boom- en peulvruchten, enz. Het delfstoffelijk rijk eindelijk levert turf, leem, zand, een weinig ijzererts, eene soort van steenkolen, versteeningen, enz. op. Op de Veluwe zijn vele bronnen, en hier en daar vindt men een klein meer. De geheele provincie wordt door goede straat- en andere wegen doorsneden en de Rhijnspoorweg doorloopt haar geheel van het W. naar het O. Zoo wel de verscheidenheid van grond als deze