altaren. Het voormalige Kasteel-te-Huissen, de vroegere residentie van hertogin Machteld van Gelder, is ibans ingerigt tot een Klooster van de dominicanerorde. — Van hier wandelen wij over Malburgen, met een pontveer over den Rijn, naar de hoofdstad van Gelderland, het thans zoo bloeijende en schoone Arnhem. Het N. W. gedeelte der provincie Gelderland, dat door den IJssel, de Zuiderzee, de provincie Utrecht en den Rijn wordt ingesloten, draagt den naam van Veluwe (z. bl. 520), eene landstreek, die over het geheel uit eene hooge, zand- en heuvelachtige vlakte bestaat en vooral in het midden op eene halve wildernis gelijkt. Overal ondertusschen, waar de grond door de talrijke ontspringende beken vochtig gemaakt wordt, ziet men verscheidene, soms zeer groote bosschen, aanzienlijke hofsteden, kleine buurten of groote, bloeijende dorpen, door wei-, rogge- en boekweitlanden omringd, en het Z. deel, dat onder den naam van Veluwenzoom zich langs den Rijn en IJssel van Wageningen tot aan Zutphen uitstrekt, is zoo vruchtbaar en uitstekend schoon en schilderachtig, dat men haar reeds in den ouden tijd den fluweelen zoom van het vale kleed der Veluwe noemde. De Veluwe heeft waarschijnlijk haren naam ontleend aan Vaele auwe (vaal, onvruchtbaar land), en wordt onder dezen naam het eerst in 793 vermeld. Zij behoorde toen tot Friesland, kwam later aan de graven van Gelder (wanneer weet-men niet), in 1196 aan Brabant en viel in 13H aan Gelderland terug, waarvan zij het vierde of laatste kwartier werd. Zij wordt gewoonlijk verdeeld in de Over-Veluwe, het N. deel en het minst bekoorlijke (met de gemeenten Doornspijk, Elburg, Ermelo, Harderwijk, Hattem, Heerde en Oldebroek), de MiddelVeluwe (het O. deel, met Apeldoorn, Epe en Voorst), de Neder-Veluwe (het VV. deel met Barneveld, Ede. Hoevelaken, Nijkerk, Scherpenzeel en Putten), en den Veluwenzoom. die de gem. Arnhem, Brummen, Doorwerth, Rheden, Roozendaal, Rencum en Wageningen omvat, en sedert de i 74r eeuw door de ontginning der heide allengskens is toegenomen. Het getal der bewoners bedraagt thans ruim 125.000, die voor een groot gedeelte van den landbouw en veeteelt leven; vooral worden er zeer veel schapen gevonden. Buitendien bestaan er op de Veluwe eene menigte fabrieken, waaronder een 116 tal papierfabrieken (in het jaar 1740 waren er 168 papiermolens), die met geringe uitzondering door het water der beken worden gedreven, en zulk een stevig en helder wit papier leveren, dat het door het beste engelsche en fransche papier naauwelijks geëvenaard kan

buurten en een paar landgoederen eene uitgestrekte gemeente vormt van 4.700 inw., die meest van landbouw, veeteelt en houthandel bestaan; er zijn ook 3 groote papierfabr. De grond dezer gemeente is zeer heuvel- en boschachtig; onder anderen vindt men er het Speulder-, het Elspeter-, het Vierholter- en het Leuvenummerbosch, bij de gehuchten van dien naam; het eerste heeft 993 bunders oppervlakte. Het dorp Ermelo zelfis overoud, en bevat 270, en met zijne 8 gehuchten 1.400 inw.; ook de Herv. kerk en toren zijn van zeer hoogen ouderdom. — In de buurt Staverden, die misschien reeds vóór de invoering van het christendom bestond en in 1298 door graaf Reinoud tot stad verklaard werd, stond voorheen het zware, door grachten en welige beplantingen en uitgestrekte bosschaadje omringde kasteel Staverden, dat in de verledene eeuw grootendeels gesloopt werd, maar in 1841 in een fraai modern landgoed is herschapen. — Elspeet, 3 uren O. van Ermelo, telt met de buurt Vierhouten bijna 800 inw.. en heeft eene in 1841 aanmerkelijk vergroote Herv. Kerk, met eenen fraaijen en sierlijken, in het begin dezer eeuw geheel nieuw gebouwden toren. Nunspeet zullen wij nader bezoeken. De stad Harderwijk wordt met haar onderhoorig grondgebied, waaronder de buurschap Tonsel en het gehucht Hierden, aan de landzijde geheel door de gem. Ermelo ingesloten, en ligt aan de Zuiderzee, 10 uren N. t. W. van Arnhem, waarmede zij door eenen straatweg verbonden is. Deze stad is ongetwijfeld van zeer hoogen ouderdom, en heeft welligt haren oorsprong te danken aan haren eenigzins verheven grond, waarop de herders, bij de overstroomingen der omliggende lage landen door het meer Flevo, met hunne kudden vlugtten. Zij werd in 1229 door graaf Otto II het eerst bemuurd kreeg later Verscheidene groote voorregten, begon door koophandel en uitgebreide zeevaart sterk te bloeijen, handelde zeer veel op Zweden, Noorwegen, Denemarken en Noord-Duitschland, bezat zelfs de geldersche munt, doch bleef ook van de rampen des oorlogs niet vrij. In 1280 grepen er groote gewelddadigheden tusschen de Harderwijkers en Hamburgers plaats; in 1372 viel zij door eene belegering in handen der Heekerens, die de omliggende landen verwoestten en uitplunderden, en in 1503 werd de geheele stad door eenen feilen brand tot op 5 huizen na in kolen gelegd, waarbij meer dan 1.000 menschen het leven verloren. Wel werd zij terstond fraaijer en sterker opgebouwd, maar reeds 2 jaren daarna viel zij Filips I van Spanje in handen, aan wien Karel van Gelder haar weder in 1311 ontnam, om