uren O. Z. O van Winschoten, | uur ten Z. der Winschoter-vaart, maar aan eenen breeden boomrijken zandweg, waaraan het 4 uurs lange dorp vele schoone boerderijen bezit. De gem. bevat met Oude Schans, het 1 uur zuidwaarts liggende Vriescheloo en eenige gehuchten eene bevolking van 3.500 inw., die meest van landbouw bestaan. Bellingwolde zelf heeft eene zeer drukke jaarmarkt, 1.600 inw. in de kom, een paar fabrieken, eene oude, ruime Herv. Kerk. met orgel en toren, eene kostschool en in den omtrek verscheidene oudheden. — Aan de genoemde vaart, 2f uur N. O. van Winschoten en vlak op de hannoversche grenzen, vinden wij de gem. Nieuwe Schans (1.000 inw.), ook wel eens de Lange-Akker-schans genoemd, en dien naam dragende, omdat zij later (in 1628) dan de Oude Schans werd aangelegd, ten einde het nieuwe, van den Dollart ingewonnen land voor eenen vijandelijken aanval te dekken. Zij is een regelmatig versterkte vijfhoek met hooge wallen, breede grachten, 2 poorten, verscheidene straten, ongeveer 700 inw. en met eene in 1752 gestichte, kleine, doch zeer nette Herv. Kerk, zonder orgel; de toren staat op een afzonderlijk huis; tevens is er eene kleine Synagoge. In 1673 werd deze schans door Rabenhaupt belegerd en ingenomen. — W. van de Nieuwe Schans en 1{ uur ten N. van Winschoten ligt het dorp Beerta, eene oude, volkrijke en welvarende plaats, bestaande uit eene rij fraaije boerderijen, aan den uitmuntenden grindweg, die naar Hannover leidt. Met het dorp Nieuw-Beerta, mede aan dien weg, ten O., en eenige gehuchten vormt het eene gem. met 3.400 meestal landbouwende inw., waarvan 1.600 in het hoofddorp en 750 in Nieuw-Beerta wonen; beiden hebben eene Herv. Kerk, met toren, en te Beerta vindt men mede eene üoopsgez. Kerk. — Finsterwolde, 2 uren N. van Winschoten, met de onderhoorige gehuchten 2.000 inw. tellende, ligt op eenen eenigzins verhevenen grond, die met veel kosten en inspanning tegen de overstroomingen van den Dollart is bewaard, terwijl ul het omliggende land overstroomde, hetwelk naderhand echter door indijkingen voor deze en aangrenzende gemeenten een dubbel voordeel heeft opgeleverd. De herv. gem. bezit in het dorp eene groote Kerk, met eenen in 1822 gebouwden fraaijen toren en een nieuw orgel; er is tevens een Armhuis. — Zij wordt ten W. begrensd door Midwolde, 1{ uur N. W. van Winschoten en eertijds de hoofdplaats van het Oldambt; het is een vrij aanzienhjk dorp met 2.000 inw. eene Herv. en eene kleine Doopsgez. Kerk; met het dorp Oostwolde en een paar gehuchten vormt het eene

in en slechtten haar tot den grond; maar kort daarna werd zij weder herbouwd, om in 1593 en 1594 nog tweemaal stormenderhand, eerst door graaf van den Berg en later door graaf Lodewijk van Nassau, veroverd te worden. Thans is het weder eene opene plaats, met de dorpen Feerwerd, Garnwerd en Oostum (de beide laatsten aan het Reitdiep) en nog eenige gehuchten tot de gem. Ezimje behoorende, die 1.914 bew. bevat. Ezinge zelf ligt 3 uren N. N. W. van Groningen en is eene tamelijk bloeijende plaats, met 350 inw. in de kom, eene Herv. Kerk met orgel, eenen vrij staanden stompen toren, en het adellijke huis Allersma; in de nabijheid zijn verscheidene wierden.— W. van deze gem. ligt Oldehove, met Niehove en Saaksum, en een groot aantal buurschappen. De gem. bevat 2.375 van den landbouw levende inw., en 3 Herv. Kerken; die van Oldehove is een fraai, ruim, in 1664 gesticht gebouw met eenen ouden, hoogen en zwaren toren, eenen merkwaardigen grafkelder en een klein marmeren grafteeken op het koor. — Wederom zuidelijker vinden wij het welgelegen, aanzienlijke en door hooge en aangename ligging bevallige Zuidhorn, 2 uren N. W. van Groningen, aan den straatweg, die van deze stad voorbij Aduard naar Friesland loopt, en -J- uurs ten O. van het Hoendiep, waarmede het door een eigen kanaal gemeenschap heeft; het vormt met het dorp Noordhor n en eenige buurten eene gem. van 2.366 zielen, die van landbouw bestaan, en bezit eene fraaije Herv. Kruiskerk, met een welluidend orgel en eenen hoogen dunnen naaldtoren, waaraan nog veel duifsteen te vinden is; voorts eene R. K. Kerk, in 1844 gebouwd, zonder toren of orgel, maar met een zeer schoon altaar en eene eenvoudige Kerk voor de chr. afgescheidenen. Even ten Z. lag het buitengoed Klinckema, 105 bunders groot, waarvan het huis in 1839 nieuw opgerigt, en in 1857 weder gesloopt is; doch het daarbij behoorende uitstekend fraaije bosch was reeds in 1848 uitgeroeid; — en ten N.de burgHanekema, door eene gracht, fraaije singels en tuinen omgeven, en met eenen vrij hoogen koepeltoren prijkende. — Het dorp Noordhorn, ' uur N. van Zuidhorn, aan denzelfden straatweg, ligt op eene hooge zandbank, telt 720 inw. en heeft insgelijks eene Herv. Kerk, met eenen hoogen en sierlijken naaldtoren; er is tevens eene nette Doopsgez. Kerk; het dorp is bekend door de hier in 1417,1498 en 1581 geleverde gevechten.— Zuidwaarts van Zuidhorn, aan de overzijde van het Hoendiep, beslaat de gem. de Leek eene groote uitgestrektheid van zeer zandigen, veenachtigen en meest afgegraven veengrond, waarop nogtans bloeijende

dorpen bestaan, en meer dan 4.600 inw. leven. De gem. heeft haren naam naar het schoone, bloeijende, levendige en digt bebouwde dorp de Leek, 2 uren van Zuidhorn, 2f uur Z. W. van Groningen en op de grenzen van Groningen en Drenthe gelegen, van welke laatste provincie de buurt Nietap met de Leek een enkel schoon vlek schijnt te vormen. Het zeer vischrijke Leek stemteer, \ uur N. O. van het dorp en bijna geheel tot Drenthe behoorende, is slechts \ uur lang en | uurs breed, maar opent voor het dorp de gemeenschap met de kanalen van Groningen, waarop dan ook geregeld beurtschuiten varen. De volkrijke plaats heeft haren oorsprong te danken aan de uitgestrekte veenderijen in den omtrek; het wordt des winters door talrijke schaatsenrijders uit alle oorden der 3 omliggende provincien bezocht, en des zomers door veel scheepvaart verlevendigd; er is eene Herv. Kerk, met een klein orgel en eenen koepeltoren, en eene kleine, nette Synagoge. De overige dorpen, die tot de gem. behooren, zijn: Midwolde, Oostwolde, Tolbert, Lettelbert en Zevenhuizen, benevens verscheidene buurschappen. Midwolde (160 inw.) ligt ^ uurs N. van de Leek en is merkwaardig door eene zeer oude, lage en smalle Herv. Kerk, die eenen zeer hoogen, zwaren, stompen toren en een klein orgel heeft; zij bevat eene zeer kostbare en fraaije graftombe, die voor een der eerste meesterstukken van beeldhouwkunst in ons vaderland wordt gehouden, en dubbel bezienswaardig is. Anna van Ewsum liet dit prachtwerk in 1669 door R. Verhuist voor haren overleden gemaal K. H. Baron von Inn- und Kniphausen vervaardigen voor eene som van 7.600 gl., en de beeldhouwer B. Eggers heeft hier later de afbeelding van haren tweeden gemaal Georg Willem bijgevoegd. De schoone en jeugdige Anna is op de tombe in eene zittende houding afgebeeld, met het oog op haren stervenden echtgenoot gerigt; de afbeelding van George Willem is er staande en geharnast nevens geplaatst, maar mist het teedere en zachte, dat in de eerste beelden zoo bewonderd wordt. Al de beelden zijn van wit marmer, levensgroot, uiterst keurig en zacht bewerkt en rusten op een zwart marmeren voetstuk van ruim 1 el hoog, hetwelk met wapenen en opschriften voorzien is; het geheel wordt door een ijzeren hek afgesloten.— Slechts eenige minuten ten Z. van dit dorp ziet men den ouden burg Nienoord of Nyeoort, waarvan de stichting onbekend is: het kasteel was vroeger zeer sterk en geheel door water omringd; doch het grootste gedeelte der gebouwen is in den loop dezer eeuw afgebroken; het land, de bosschen en het veen, daartoe behoorende, bedragen nog eene