wegen; zoo wel deze ligging, als de onderscheidene bedrijven, die er uitgeoefend worden, maken het dorp zeer levendig en vrolijk. De geheele gem. bevat ruim 1.900 zielen, die 3 Herv., 1 Doopsgez., en eene chr. afgescheiden Kerk hebben, waarvan die in het hoofddorp eene fraaije, ruime kruiskerk is; zij is in 1443 gebouwd, in 1487 vernieuwd, bevat nog veel dufsteen en heeft een fraai orgel en eenen hoogen toren, met eenen met koper gedekten koepel versierd en van een klokkenspel voorzien. Even ten N. van het dorp vindt men het kasteel Ewsum, door zijne ligging, oudheid en bouworde merkwaardig. Het is van zeer dik muurwerk opgetrokken, rondom door water omgeven, en heeft aan den ingang eenen lagen, ronden, in 1472 gebouwden toren, die toen door het verzet der Groningers niet voltooid is. — Verder op noordwaarts ligt Kantens aan dezelfde trekvaart en insgelijks op eene wierde. Dit aanzienlijk en vrolijk dorp, met 550 inw. in de kom en eene Herv. Kerk, prijkende met een orgel en eenen noaldtoren, vormt met de dorpen Eppenhuizen, het zeer oude Rottum, Stitswerd en Zandeweer en met 2 gehuchten eene gem. van nagenoeg 2.300 inw. — Het reeds bovengenoemde dorp Uithuiten is eene belangrijke en welbebouwde plaats en een der grootste dorpen van Hunsingo, liggende aan het einde der trekvaart, 5J uur ten N. van Groningen en 4 uren N.W. van Appingedam; het bevat met 2 gehuchten ongeveer 3.000 inw., en heeft eene zeer fraaije Herv. Kerk, met orgel en eenen gedeeltelijk van duifsteen opgetrokken toren, eene in 1840 weder opgebouwde, zeer nette Doopsgez. Kerk, eene Kerk voor de chr. afgescheidenen, en eene in 1826 voltooide, fraaije R. K. Kerk, die wel geenen toren heeft, maar met een zwaar welluidend orgel, en eenen fraaijen predikstoel prijkt; voorts zijn er 2 werk of armhuizen, eene uitmuntend ingerigte dorpsschool, die tot sieraad van het dorp verstrekt, de burg Menkema, even ten N., terwijl zich in de onmiddellijke nabijheid eene wierde van bijna 8 el hoogte bevindt, welke den naam van Oldorp {Oude dorp) draagt. — Als eene verlenging aan de oostzijde van dit dorp kan men aanmerken Uithuizermeeden, dat met Oldenzijl, Oosternieland en eenige gehuchten wederom eene afzonderlijke gem. van 3.700 zielen vormt. Het ligt oostelijk van Uithuizen, heeft in de kom 800 inw., en bezit eene fraaije Herv. Kruiskerk, van een goed orgel en eenen sierlijken, in 1717 gebouwden, 48 el hoogen toren voorzien. Deze kerk prijkt met het praalgraf van den edelman Rudolf Huinga (f 1574); het is van Bentheimersteen, waarop een geharnast ridder ligt met eenen

veen uitloopende, dat na de afgraving in vrij goede weilanden veranderd is. In het lage. westelijke gedeelte, hetwelk, even als West-Stellingwerf in 1825 zwaar door den watervloed geteisterd werd, ligt het Tjeukemeer, het grootste meer van Friesland, voor £ tot deze gemeente behoorende; het is zeer vischrijk, doch wordt weinig bevaren, ofschoon het door vaarten en uitwateringen met de Kuinder, met het Slootermeer en met de Zuiderzee verbonden is. Aan den Z. O. kant van dit meer vindt men Delfstrahuizen, waarover de vroegere postweg van de Lemmer op Groningen loopt; het heeft nog geene 300 inw., maar is zeer uitgestrekt, daar ook de smalle strook lands, die zich langs de Kuinder tot aan de Overijsselsche grenzen bij de sluis Schoterzijl uitstrekt en Schoter-Uiterdijken genaamd wordt, er toe behoort. In dezen hoek der gemeente vindt men mede de buurten Rohel, aan het meer, Rotstergaast, Rotsterhaule, en de kleine dorpen St. Jansga en Rottum. — Nieuweschoot en Oudeschoot (elk 150 inw.) liggen bij of aan den straatweg, ongeveer 1 uur Z. van Heerenveen, en hebben elk eene Herv. Kerk, even als de huizen zeer bevallig tusschen het geboomte liggende; in het laatste stond vroeger een klooster van de Duitsche orde, in 1299 ten behoeve van adellijke juffers gesticht. — Van dit dorp loopt een onlangs bepuinde weg door de geheele lengte der gemeente, oostwaarts over het kleine Mildam, Nychorne, Oudehorne, Schurega en Jubbega, naar Hornsterzwaaq, 4 uren van Heerenveen, met 400 inw., en met eene Herv. Kerk, zonder orgel. — De fraaije straatweg gaat echter van Oudeschoot lijnregt naar Heerenveen, voorbij de schoone buitenplaatsen Jagttust en Hercma, aan de regterzijde, terwijl links een zijweg naar het vorstelijke Oranjewoud voert, hetwelk des zomers door eene groote menigte personen bezocht wordt, die de hier in landhuizen, tuinen en hosschen zoo ryke natuur komen bezigtigen. Oranjewoud was vroeger tot een landhuis aangelegd en gesticht door Albertine Agnes, weduwe van den frieschen stadhouder Willem Frederik (f 1664); anderhalve eeuw maakte het den roem der provincie uit; maar de gebouwen werden in 1804 gesloopt en later de omgelegen bosschen en tuinen verkocht, zoo dat toen het groote landgoed in handen van verschillende eigenaars overging. Gelukkig nogtans is de schoone aanleg niet uitgeroeid; veeleer zijn de wegen en plantsoenen naderhand meer en meer verbeterd en verfraaid; nieuwe landhuizen en tuinen, waaronder die van Oranjestein, Oranjewoad, Veeiiwijk, Ontwijk, Kleinburg, Paauwenburg, enz. werden gebouwd en aangelegd, en