en waarvan het dorp | uur verwijderd is; er is eene Herv. Kerk, zonder orgel; de schoone naaldvormige toren staat geheel afzonderlijk, is 52| el hoog en heeft eene geheel van gebakken steen opgemetselde spits. Er is voorts eene kerk der chr. afgescheidenen; oudtijds bestond er een klooster van de Premonstreiter orde. Aangenaam en fraai is het in den nieuwsten smaak aangelegde Huis en buitengoed Wijchgelsheim, dat vóór zijne herbouwing den naam van Schattersum droeg. — Hellum is een langs eenen zandigen, boomrijken rijweg gebouwd dorp, dat zich wel 2 uren ver uitstrekt, zoo dat men aanhoudend in het lommer kan rijden, langs eenen weg, ter wederzijde met aanzienlijke landhoeven omzoomd. Dit reeds in de 10de eeuw bestaande dorp heeft eene zeer oude Herv. Kerk, op eenen hoogen heuvelachtigen grond gelegen; het gebouw, hoewel uitwendig van een bouwvallig aanzien, is inwendig fraai, van een goed orgel voorzien, en heeft eenen toren van duifsteen zonder spits; bovendien staat er nog een afgezonderde, in 1646 gebouwde, zware, vierkante toren, die 8 el lang en even zoo breed is. Weder daaraan grenzende ligt Siddelmren (220, maar met 4 aanhoorige gehuchten 1.600 inw.), met eene oude Herv. Kerk, die een orgel en thans eenen zeer lagen toren heeft; ook dit dorp bestond reeds in de 104' eeuw. — W. van deze gem. en ten N. van Scheemda ligt Nieuwolde, 3 uren N. W. van Winschoten, een dorp, dat 1 uur gaans lang is en in Oost- en West-eind onderscheiden wordt; het bevat met eenige gehuchten 1.700 inw., die hun bestaan vinden in den landbouw, welke hier, even als in al de aangrenzende gemeenten, op de van den Dollart ingewonnen heerlijke kleigronden welig tiert; het heeft eene in 1718 gestichte, met eenen fraaijen, open toren voorziene Herv. Kerk, met een orgel. — Een weinig meer N. vinden wij de gem. Termuiiten, in den N. O. hoek der provincie; zij bevat de dorpen Termunten, Woldendorp, Borgsweer, Wagenborgen, een 14tal gehuchten, waaronder het aan zee gelegene en scheepvaartrijke Termunterzijl, en ongeveer 2.700 inw. Het dorp Termunten zelf wordt in Groot- en Klein-Termunten verdeeld, ligt aan den mond der Eems op eene vooruit springende landtong in den Dollart, heeft in de kom 450 inw., en werd in 1570, 1686 en 1717 door het water van den Dollart vreeselijk geteisterd; er is eene oude gothische Herv. Kerk, met eenen achtkanten spitsen toren en van een orgel voorzien; ook te Wagenborgen en Woldendorp zijn Herv. Kerken. — De reeds meermalen genoemde Dollart is een groote waterplas,