• Kaart
  • Beschrijving
Uit: Het Koningrijk der Nederlanden, voorgesteld in eene reeks beschrijvingen  door J. L. Terwen, 1858 pagina 715 pagina 767
Voorheen was hier eene versterkte schans, welke in 1589 door Willem Lodewijk van Nassau stormenderhand op de spaanschgezinden veroverd werd, doch sedert 1813 vervallen en verlaten is. Thans is het een groot, maar tevens arm visschersdorp met ruim 670 inw., die een groot gedeelte van Groningen van visch voorzien; men vindt er 2 Kerken, eene Herv. en eene voor de chr. afgescheidenen. Keeren wij van de Zoutkamp naar Onderdendam terug, dan ontmoeten wij 1 uur W. van deze plaats het zeer levendige en belangrijke dorp Wiiisum, een van de oudsten der provincie. Het ligt op eene aanmerkelijke wierde aan eene trekvaart, het Zijldiep genaamd, waarover eene steenen brug ligt, die het met het tegenover liggende Obergum vereenigt, en is door eenen straatweg met Groningen verbonden, terwijl goede grindwegen van hier naar de omliggende plaatsen loopen. Reeds in de 11de eeuw was dit dorp tot zulk een aanzien gerezen, dat keizer Hendrik IV het in 1057 tot eene marktplaats met munt- en tolregten aanwees, en het als de hoofdplaats van Hun singo kon aangemerkt worden. Gedurende de binnenlandsche beroerten, die de Ommelanden zoo dikwijls teisterden, waren dan ook Winsum en Appingedam het meest aan stroop- en plundertogten blootgesteld en ging van daar de beslissing van vele zaken uit. Ook in de Saksische oorlogen stond het dorp aan herhaalde aanvallen en plunderingen ten doel, zoo dat misschien geene plaats in de provincie meer oorlogsrampen geleden heeft, dan Winsum. Bovendien werd het met Obergum in 1581 door de Spanjaarden in de asch gelegd en tot den grond vernield. Thans heeft het dorp 570 inw., maar met Obergum en een 9tal gehuchten bevat de gem. eene bevolking van 1.970 zielen, die van landbouw, handel in graan en vee en ettelijke fabrieken bestaan. De Herv. Kerk is een langwerpig gebouw, met orgel en eenen spitsen toren; behalve deze is er nog eene kleine Kerk voor de chr. afgescheidenen en eene kleine Synagoge. Voorheen stond er het stamhuis der Ripperda's, waarvan de plaats nog zigtbaar is, en een aanzienlijk dominicaner klooster, hetwelk in 1580doorde belegeraars van Groningen geplunderd en geheel verwoest werd. Ook in het welvarende Obergum (700 inw.) staat eene Herv. Kerk, met toren en orgel. — Van Winsum loopt de levendige straatweg te midden van uitmuntende en zware kleilanden, zuidwaarts over de dorpjes Wetxinge en Sauwert naar het welvarende dorp Adorp, ongeveer halfweg tusschen Winsum en Groningen, ruim 1 uur van de hoofdstad. Het bevat met Sauwert, Wetsinge, Dorkwert en Wierum, waar een
Jellum (120 inw.), met eene Herv. Kerk, die toren en orgel heeft; Beers (180 inw.), Hilaard (240 inw.), Huins (150 inw.), Lions (50 inw.), Jorwerd, een schoon dorp met vele fraaije huizen, en 500 inw., en Weidum. thans de hoofdplaats der gem., met 500 inw., op eene hoogte, fraai tusschen geboomte gelegen; allen hebben eene Herv. Kerk, waarvan die van Weidum in 1199 gesticht en een vrij aanzienlijk gebouw is, dat met eenen spitsen toren, een goed orgel en fraaije gestoelten prijkt; men vindt er nog de oude Dekamastate, het Gemeentehuis en de nieuw opgebouwde Bornia-state, welke bet dorp tot sieraad verstrekken. — Een weinig meer Z. liggen: Mantgum, 2 uren Z. W. van Leeuwarden, met 200 inw. en eene Herv. Kerk, die van eenen stompen toren en een uitmuntend, in 1845 vernieuwd orgel voorzien is, en Schillaard (30 inw.). Voorts Oosterwierum (300 inw.) met eene Herv. en eene R. K. Kerk, waarvan de eerste toren en orgel heeft;' Wieuwerd (150 inw.), waar de beroemde Anna Maria v. Schurman hare laatste levensjaren op Tetinga-state bij de secte der Labadisten doorbragt en begraven is; het heeft eene Herv. Kerk met toren en orgel, en eenen grafkelder, waarin de lijken verdroogen zonder tot verrotting over te gaan; Bozum, het zuidelijkste, 3| uur Z. W. van Leeuwarden, met 600 inw. en eene van eenen stompen toren en een fraai orgel voorziene Herv. Kerk; en Britswerd (220 inw) met eene Herv. Kerk, en eene Doopsgez. in de buurt Kromwal. De drie overige dorpen liggen in den Z. W. hoek der gem. en zijn Baard, Oosterlittens en Winsum. Het eerste, aan de Bolswarder trekvaart, heeft zijnen naam aan de gem. gegeven, telt slechts 270 inw. en bezit eene Herv. en eene Doopsgez. Kerk; Oosterlitteiis, waar zich de Bolswarder en Sneeker vaarten vereenigen, bevat in de onregelmatig gebouwde binnenbuurt 700 inw. en eene op eene hoogte gelegen Herv. Kerk; en Winsum, aan de vaart van Franeker op Sneek, heeft 500 inw. Dit dorp ligt nabij de hoogste terp der geheele provincie, en heeft insgelijks eene Herv. Kerk. — Ten W. van Menaldumadeel breidt zich de gem. Franekeradeel uit, die haren naam van de in het midden liggende stad Franeker ontvangen heeft. Zij heeft eene lengte van 3 en eene breedte van 2 uren. en bevat 11 dorpen met eene bevolking van 4.000 inw., die voornamelijk van landbouw en veeteelt en ook eenige fabrieken leven. Zij wordt zoo wel door den straatweg als door de trekvaart van Leeuwarden op Harlingen van O. naar W. doorsneden, terwijl in het

Provincie Groningen. Gemeente Winsum.

 
wapen van Winsum 2769 Bunders
1975 Inwoners

1867

Bekijk op atlas1868.nl
Bekijk op atlasenkaart.nl
Gemeentegeschiedenis
  • Spoorweg
  • Straat- en Kunstweg
  • Gewone weg
  • Dijk en kade
  • Voetpad
  • Kerk
  • Molen
Vierde uur gaans
0
 
¼
Nederl. Ellen
0
 
500