in 18Ö1 gebouwd; — de Herv. Kerk. in de Zomerstraat, een klein gebouw, met orgel en een torentje; de Synagoge, in de Zomerstraat; — het Stadhuis, een grootsch en doelmatig gebouw, in 1849 en 1850 ter vervanging van het oude opgerigt, waarvan het benedengedeelte tot kantonnale gevangenis dient, terwijl in het bovendeel het kantongeregt, het stedelijk bestuur, de Kamer van koophandel, enz. zijne zittingen zerne, en vele zeer groote en zeer sierlijke fabriekgebouwen. Voorts vindt men er 3 liefdadige gestichten, die door zusters van liefde bediend worden, welke zich met het onderwijs van honderde arme kinderen belasten; voortreffelijke bijzondere en openbare scholen; eene school van teeken- en bouwkunde 2 muzijkgezelschappen, enz. Onder de merkwaardigheden van Tilburg verdient nog vermelding; een groote, schoone lindeboom, waarvan de kruin in de gedaante van een regenscherm geschoren is, en waaronder een groot aantal menschen kunnen rusten; hij is van eenen zeer hoogen ouderdom en staat op het marktplein, de Heuvel genoemd, waarop 8 jaarmarkten en de kermis gehouden worden. — Het Kasteel van Tilburg stond aan den weg naar Hasselt, 25 min. N. W. van de kom der stad; het werd in 1755 afgebroken en door een modern gebouw vervangen, dat te midden van een water en eenen schoonen tuin gelegen was, die in een groot sierlijk bosch met zware boomen eindigde; dit gebouw is echter in 1858 geslecht. Eén uur ten Z. van Tilburg, aan de belgische grenzen, ligt op eenen zeer hoogen, schralen en zanderigen grond, die alleen door vlijtige bemesting kan vruchtbaar gemaakt worden, het dorp Goirle, waarvan de gemeente in 4 wijken verdeeld is en ongeveer 1.200 inw. bevat, die van den landbouw en het weven van spoel- of groflinnen bestaan; men vindt er eenige broeklanden langs het riviertje de Leye, die door uitbaggering of uitsteking van het veen in plassen veranderd zijn; er is eene middelmatige R. K. Kerk, zonder orgel, maar met eenen dikken stompen toren. — N. O. van Tilburg liggen aan of bij den straatweg naar 's Bosch de kleine dorpen herkel, Enschot, Heukelum, te zamen ééne gemeente met 1.000 inw. vormende; voorts Udenhout, dat met verscheidene gehuchten 2.100 van den landbouw en den arbeid in de bosschen levende inw. bezit; de grond is er moerassig en de lucht ongezond; het dorp ligt aan eenen kruisweg en heeft vele goede woningen en 2 kleine kerken; in de nabijheid ligt het Kasteel van Udenhout, eigentlijk Strijdhoef, een schoon, met

opgerigt, is klein, maar heeft ook toren en orgel. Voorts vindt men er een in 1836 herbouwd, maar klein Stadhuis, met kloktorentje en uurwerk; een Vrouwenklooster, eene kleine, maar nette Synagoge, enz. De voormalige Burg van Oisterwijk stond op den heuvel Hooge-burg of Hooge-heuvel, 10 min. van het vlek. waar nog de fondamenten gezien worden en in den laatsten tijd vele penningen van verschillenden oorsprong gevonden zijn.
  Een weinig ten Z. van Oisterwijk vinden wij aan het vischrijke riviertje de Reuzel het dorp Moergestel, met 300 inw. in de kom, en 1.400 in de gemeente, waartoe verscheidene buurten en gehuchten behooren; landbouw is het voornaamste bestaanmiddel, maar er zijn ook vele broeklanden, die meestal onder water staan. Het dorp is groot, doch niet fraai; het heeft eene schoone R. K. Kerk met eenen fraaijen hoogen toren en een klein torentje op het midden, en een paar oude, merkwaardige gebouwen, waaronder het Huis te Moergestel, met bijbehoorende gronden 60 bunders beslaande, en het kasteel Nieuwenhof, thans een vrouwenklooster. Wederom Z., 2 uren van Tilburg, ligt het dorp Hilvarenbeek, met de gehuchten Biest, Groot-en -Klein-Westerwijk, Esbeek, Dun, Gorp en anderen eene bevolking van 2.600 inw. bevattende, die meest van landbouw, schapen- en bijenteelt leven. Het is een fraai dorp, met eene groote markt in het midden, de Vrijthof genaamd, op welke wederom een zeer oude en groote lindeboom staat, waaronder de linnenmarkt gehouden wordt; de kom bevat 700 inw.. goede gebouwen, eene groote en zeer nette R. K. Kerk, met een torentje op het kruis, en naar het zeggen reeds in 1173 gesticht; zij is 55 el lang, 25 el breed en ruim 20 el hoog, heeft 3 fraaije altaren, eenen prachtigen predikstoel en een schoon orgel, en de toren is een der fraaiste dorpstorens van geheel Nederland, hebbende 2 omgangen, eenen steenen wenteltrap van 107 treden, van buiten verscheidene nissen en eene hoogte van 71.6 el; hij bevat 13 klokken, waarvan 9 tot het klokkenspel behooren; toren en kerk zijn herhaalde malen door zwaren brand geteisterd. De Herv. Kerk, aan het Marktplein, in 1809 gesticht, is vrij net, en voorzien van eenen kleinen toren en orgel; ook het Raadhuis staat aan deze Markt. Voorts is hier eene bloeijende kostschool voor prot. jonge heeren en het moderne kasteel Groenendaal, dat door dubbele grachten en sierlijk aangelegde boschjes en tuinen omringd is.
  Over het aangenaam te midden van fraai geboomte gelegen dorp Diessen, dat 1.100 inw. in de kom en eene groote en schoone R. K.