nenglooijing van den dijk gebouwd, heeft met Gorinchem gemeenschap door een pas opgerigt stoombootveer en telt ruim 800 inw., die meestal van landbouw, veeteelt en den doortogt langs den straatweg van Utrecht op Breda leven. Er is eene Herv. Kerk, zonder orgel en met lagen toren. Op den N. O. hoek van het Land van Altena, schuin tegenover Gorinchem, op den linker oever der Haas, die zich te dezer plaatse met de Waal vereenigt en den naam van de Merwede aanneemt, ligt de oude stad Woudrichem, oudtijds Walrichen of Waldrichem (heim of woning in het woud) en reeds in het laatst der 7d* eeuw als eene der eerste plaatsen genoemd, waar een christentempel werd opgerigt. De stad is slechts klein, maar was vroeger veel grooter; enkele gebouwen dragen nog de duidelijkste kenmerken van hoogen ouderdom, zoo wel door de kunstige steenen versierselen, als door hunne oude namen. Er is een veer op het tegenover liggende Loevestein, en op Gorinchem en Dalem. De bevolking bedraagt met die van het gehucht Oudendijk ruim 1.550 inw., die van landbouw en visscherij leven. De plaats is versterkt, wanneer is onbekend. Zij heeft de gedaante van eenen vijfhoek, doch 6 bastions, met eenige geringe buitenwerken, en 3 poorten. In 1405 werd zij door Jan van Arkel ingenomen en verbrand, en ook in lateren tijd had zij oorlogsrampen te verduren. Onder de gebouwen zijn bezienswaardig: de Herv. Kerk, een oud gebouw, in 1841 hersteld en verfraaid, maar zonder orgel; de toren dezer kerk, van eene bijzonder schoone bouworde, was vroeger zeer in verval, maar is in 1859 aanmerkelijk hersteld; hij is zonder spits, met een plat dak, een goed uurwerk en klok. — De R. K. Kerk is klein, en bezit een orgel en eenen kleinen toren; het Stadhuis is naauwelijks vermeldenswaardig. Voorts vindt men er een Rijks Arsenaal, eene ruime Kazerne, beiden vóór weinige jaren gebouwd, een Artilleriepark en Kruidkelder, enz. Langs den Maasdijk van Woüdrichem naar Heusden, een afstand van 4 uren, liggen in zuidoostelijke rigting verscheidene deels zeer bevallig tusschen geboomte gelegen dorpen, als: het zeer oude Rijswijk en Giessen, waar Zwitbert, een der leerlingen van Willebrord, reeds in 698 gepredikt en kerken zou gesticht hebben (met 300 en 430 inw.); voorts Neer- en Op-Andel (te zamen ongeveer 700 inw.), Veen (900 inw.), Wijk (1.230 inw.) en Aalburg (400 inw.); allen hebben eene Herv. Kerk; die van Wijk was oudtijds de moederkerk van de

aardappelen, en een gering en onaanzienlijk overblijfsel van het Kasteel van Oud-Heusden, dat in 1589 door de Spanjaarden vernield werd, en later wel fraaijer is opgebouwd, maar nu geheel vervallen is. Tot de gemeente behoort het dorp Elshout (550 inw.), ½ uur van Drunen; het bezit een zeer fraai Gemeentehuis en eene goede R. K. Kerk. — Z. W. van Heusden, insgelijks op ¼ uur afstands, ligt het insgelijks kleine dorp Heesbeen (omtrent 200 inw.), met eene eenvoudige Herv. Kerk, zonder orgel; van het oude slot is alleen de naam nog overig. Aan deze zijde van Heusden vinden wij voorts, ½ uur verder, Doeveren (120 inw.), aan de Oude Maas, waarover eene zware sluis ligt, en met eene sterke schans, die echter grootendeels verlaten is; de kleine Herv. Kerk is in 1803 gebouwd, doch zij is zonder toren, zoo dat de klok in eenen nabij staanden boom hangt. — Gansoyen, met eene brug over de Maas op Waalwijk, is slechts een gehucht, maar er is eene fraaije buitenplaats, een overblijfsel van het oude en sterke Slot van Gansoyen, waarvan nog een oude toren en de benedenhuizing is blijven staan. — Drongelen (gem. Drongelen-Hagoort-Gansoyen-en-Doeveren) telt nog geen 400 inw., en ligt in eene schoone streek aan het Oude Maasje, waarover bier een pontveer op Waalwijk is. Genderen (ruim 500 inw.), ½ uur van Heesbeen, ligt zeer aangenaam tusschen geboomte, en heeft een groot marktplein, regte straten en eene kleine fraaije kerk, met nog eene kerk voor de chr. afgescheidenen, in 1841 gebouwd. — Eindelijk hebben wij aan deze zijde Eethen (gem. Heesbeen-Eethen-en-Genderen), 1½ uur van Heusden, een lief gelegen dorpje met 300 inw., en eene in 1822 herbouwde Herv. Kerk, waarbij eene pastorie, die voor de fraaiste uit het land van Heusden gehouden wordt.
  Aan de andere zijde van Heusden, ¼ uur ten O., ligt Herpt, met 430 inw., eene Herv. Kerk en een adellijk huis; en aan de Maas, 1 uur van Heusden, het dorp Hedikhuizen, van waar de Maas vroeger naar Geertruidenberg liep, en waar nu nog het Oude Maasje begint; de Maasdijk is bij dit dorp op verschillende tijden doorgebroken. In 1508 behaalden hier op het Boukens-kerkhof de Heusdenaars eene roemrijke overwinning (z. blz. 446), en in 1589 sloegen bij de Spanjaardsbrug de troepen van prins Maurits zich naar het belegerde Heusden door, om de bezetting te versterken; de gem. heeft 800 inw. en eene kleine Herv. Kerk, staande de R. K. Kerk onder Haarsteeg, een gehucht met 560 inw., onder Vlijmen behoorende. Even ten O. van Hedikhuizen ligt Bokhoven, aan de Maas, 1½ uur van Heusden, met