de klassieke concert-, tooneel- en balzaal, die eene lengte van 38 ellen heeft, en 17 el breed en 12 el hoog is, behalve het ruim 14 ellen diepe tooneel; gedurende de kermis wordt dit gebouw tot het geven van Yauxhall gebezigd, waarvoor het dan ook uitnemend geschikt is. Men heeft te Rotterdam, behalve eene zwem- en badinrigting aan de Maaszijde nabij het Park, nog eene schoone nieuwe wasch-, baeten zweminrigting, gelegen aan het einde der Baan aan de Stadsvest; het uitwendig zeer eenvoudige gebouw heeft eene oppervlakte van 1.961 □ ellen, de beide zwembassins eene van 1.155 □ ellen; alles is op eene ruime schaal en voortreffelijk aangelegd, en het zeer drukke bezoek toont aan, dat door deze nuttige inrigtingen te Rotterdam in eene wezentlijke behoefte voorzien is. Voor dat wij van Rotterdam afscheid nemen moeten wij nog ééne bijzonderheid vermelden, die allezins opmerkelijk is; te Rotterdam, het tegenwoordige brandpunt van den nederlandschen goederenhandel, waar bedrijvigheid en werkzaamheid in alle takken van bestaan zich op eene voorbeeldelooze wijze ontwikkelen, in deze volkrijke en woelige stad heeft de regering het onnoodig geacht eenen enkelen soldaat ter bewaking der rust te hebben, en wordt de orde door eene handvol politiebeambten gehandhaafd. (Zie onze opmerking op bl. 57). Wel is hier eene Kazerne bij de Oostbarrière, waarin sedert 1826 de Mariniers, het garnizoen der stad, hun verblijf hielden, doch na het vertrek van deze geringe bezetting staat het gebouw reeds sinds eenige jaren ledig. De Kazerne zelve is eigentlijk het hoofdgebouw van 's Lands Magazijn, of de Arsenalen, die tot de vroegere Rijks werf behoorden; zij staan aan het einde der Nieuwe haven en dienen thans nog tot magazijn. Bij het verlaten der schoone Maasstad willen wij het eerst een bezoek brengen aan de gemeente Kralingen, die onmiddellijk aan de stad grenst. De kom van dit dorp lag eerst 1| uur van Rotterdam, doch daar deze door uitveeningen langzaam ontvolkt werd, is zij trapswijze verplaatst, zoo dat men thans de Hoflaan, den Oudendijk en den 'sGravenweg als de kom der gemeente kan beschouwen; zij is thans als het ware eene voorstad van Rotterdam, en wordt door de uitbreiding der stad aan deze zijde meer en meer daarmede vereenigd. De gemeente telt ruim 4.750 inw., wier hoofdbestaan landbouw, veeteelt en warmoezierderij is; er is ook eenige veenderij en visscherij; bovendien vindt men er 1 glasblazerij, 1 gasfabriek, 3

nenglooijing van den dijk gebouwd, heeft met Gorinchem gemeenschap door een pas opgerigt stoombootveer en telt ruim 800 inw., die meestal van landbouw, veeteelt en den doortogt langs den straatweg van Utrecht op Breda leven. Er is eene Herv. Kerk, zonder orgel en met lagen toren. Op den N. O. hoek van het Land van Altena, schuin tegenover Gorinchem, op den linker oever der Haas, die zich te dezer plaatse met de Waal vereenigt en den naam van de Merwede aanneemt, ligt de oude stad Woudrichem, oudtijds Walrichen of Waldrichem (heim of woning in het woud) en reeds in het laatst der 7d* eeuw als eene der eerste plaatsen genoemd, waar een christentempel werd opgerigt. De stad is slechts klein, maar was vroeger veel grooter; enkele gebouwen dragen nog de duidelijkste kenmerken van hoogen ouderdom, zoo wel door de kunstige steenen versierselen, als door hunne oude namen. Er is een veer op het tegenover liggende Loevestein, en op Gorinchem en Dalem. De bevolking bedraagt met die van het gehucht Oudendijk ruim 1.550 inw., die van landbouw en visscherij leven. De plaats is versterkt, wanneer is onbekend. Zij heeft de gedaante van eenen vijfhoek, doch 6 bastions, met eenige geringe buitenwerken, en 3 poorten. In 1405 werd zij door Jan van Arkel ingenomen en verbrand, en ook in lateren tijd had zij oorlogsrampen te verduren. Onder de gebouwen zijn bezienswaardig: de Herv. Kerk, een oud gebouw, in 1841 hersteld en verfraaid, maar zonder orgel; de toren dezer kerk, van eene bijzonder schoone bouworde, was vroeger zeer in verval, maar is in 1859 aanmerkelijk hersteld; hij is zonder spits, met een plat dak, een goed uurwerk en klok. — De R. K. Kerk is klein, en bezit een orgel en eenen kleinen toren; het Stadhuis is naauwelijks vermeldenswaardig. Voorts vindt men er een Rijks Arsenaal, eene ruime Kazerne, beiden vóór weinige jaren gebouwd, een Artilleriepark en Kruidkelder, enz. Langs den Maasdijk van Woüdrichem naar Heusden, een afstand van 4 uren, liggen in zuidoostelijke rigting verscheidene deels zeer bevallig tusschen geboomte gelegen dorpen, als: het zeer oude Rijswijk en Giessen, waar Zwitbert, een der leerlingen van Willebrord, reeds in 698 gepredikt en kerken zou gesticht hebben (met 300 en 430 inw.); voorts Neer- en Op-Andel (te zamen ongeveer 700 inw.), Veen (900 inw.), Wijk (1.230 inw.) en Aalburg (400 inw.); allen hebben eene Herv. Kerk; die van Wijk was oudtijds de moederkerk van de