varende dorp Hengelo, 3 uren Z. O. van Zutphen, bevat 600 inw. en eene antieke, in 1839 vernieuwde Herv. Kerk, met orgel en eenen fraaijen, sierlijken toren, van ruim 300 voeten hoogte. De R. kath. hebben eene Kerk te Keyenburg, en in het dorp zelf eene bijkerk; er is mede eene kleine Synagoge. De geheele gem. bevat met onderhooiigheden 3.000 inw. — Nog meer W., i\ uur N O. van Doesborgh, ligt het dorp Steenderen (300 inw.), bij den IJssel, zeer aangenaam door geboomte en uitmuntende wei- en korenlanden omringd. De Herv. Kerk is waarschijnlijk uit de 7de eeuw afkomstig, maar het koor werd in 1440 gebouwd, en de in 1782 afgebrande toren werd in het volgende jaar door eenen nieuwen vervangen. Na de herstelling der kerk in 1744 is zij eene der schoonste plattelandskerken in ons vaderland, te meer daar zij ook met een fraai orgel prijkt. De gem Steenderen telt 3.310 inw., en bevat behalve ettelijke buurschappen ook het geringe plattelandstadje Bronckhorst (309 inw.), aan den IJssel, met 2 bloeijende steenbakkerijen en een adellijk Slot, dat in de middeleeuwen zeer beroemd en reeds in 1034 bekend was. Het was voorheen veel grooter dan thans, door grachten omringd, en bezat tot in 1828 eenen toren, van welks plat men de verrukkelijkste vergezigten over de geheele landstreek had; deze is echter in genoemd jaar afgebroken. De heeren van Bronckhorst zijn vooral door de geldersche twisten tusschen de Heeckerens en Bronckhorsten vermaard. — Ook in de buurschap Baak staat eene R. K. Kerk, en het aanzienlijke fluts te Baak, dat in 1732—1740 op de grondslagen van het oude kasteel geheel nieuw is opgerigt. — De gem. Vorden, met 4 buurschappen en een aantal aanzienlijke landgoederen en kasteelen, heeft ongeveer 3.000 inw.; het dorp Vorden, met 650 inw., ligt aan de Vordensche beek en aan den straatweg van Zutphen naar Groenlo en Winterswijk, en 2 uren Z. O. van Zutphen; het bezit eene fraaije, oude, in 1832 vergroote Herv. Kerk, met een kostbaar orgel en eenen hoogen spitsen toren, alsmede eene R. K. Kerk in de buurschap Mossel, waarbij ook het zeer oude adellijke Huis-te-V orden staat, dat met onderhoorige gronden 590 bunders oppervlakte heeft. Het Kasteel Wildeiiborch, 1| uur N. O. van het dorp, was zoo oud, dat de eerste stichting geheel onbekend is. Het bestond reeds in de 12de eeuw, werd in 1490 door die van Deventer, hoewel vruchteloos, belegerd, en was steeds den Overijsselschen, door de woelzucht der heeren, zeer tot last. In 1512 onderwierp de bezitter Johan van Wiscb zich aan hertog Ka75'

Twickelsche-kanaal genaamd, voor de plaats de gemeenschap te water met Zwolle opent. Aan deze vaart ligt het druk bezochte logement Carelshaven. — Van Delden wandelen wij zuidwaarts door eene zeer boschrijke streek, die verscheidene fraaije gezigtspunten oplevert, over het onder de gem. Hengelo behoorende gehucht Bekkum, hetwelk eene in 1819 gebouwde, fraaije en romanesk gelegene R. K. Kerk bezit, naar het groote en volrijke dorp Haaksbergen, 3 uren O. van Goor en 5 uren Z. van Almelo, en aan de geldersche grenzen en het Haaksbergerveen liggende. Het vormt met een 9tal buurten eene gemeente van 4.600 inw., die hun bestaan in den landbouw, de veenderij, het kolenbranden, de weverijen en linnenbleekerijen en den vrij levendigen handel vinden; behalve dat er in de meeste huizen geweven wordt, vindt men er 2 katoenspinnerijen, 2 calicotsfabr., enz. Het dorp zelf, waarvan men reeds in 1188 melding gemaakt vindt, en dat in 1851 door eenen zwaren brand werd geteisterd, bevat ruim 1.400 inw. in de kom, en heeft eene Herv., in 1819 gebouwde, zeer nette Koepelkerk, van een goed orgel voorzien; eene R. K. Kerk, met toren en orgel, in 1520 opgerigt, alsmede eene kleine Synagoge. De heuvelachtige en boschrijke, met kleine beken doorsneden omtrek levert vele schilderachtige partijen op. Vooral is het gezigt van den Needeschen Berg op Haaksbergen zeer schoon. Van Haaksbergen begeven wij ons naar de belangrijke fabriekstad Enschede, de voornaamste fabriekplaats der provincie. Zij ligt 1 uur van de pruisische grenzen, 4} Z. O. van Almelo en 2^ uur O. van Delden, aan den straatweg van Deventer op Munster, doch is door geene enkele vaart met andere steden verbonden, zoo dat alles van hier per as langs kunstwegen moet vervoerd worden. Zij wordt in oude stukken ook wel Anze, Enze en An-Esctie genoemd, als gelegen zijnde aan den Esch in de Eschmark, eene aanzienlijke buurt, die de stad van alle zijden insluit en tot de gem. Lonneker behoort. Enschede wordt het eerst in 1118 vermeld; in dezelfde eeuw kreeg zij stadsregten, maar werd in 1228 door den utrechtschen bisschop Otto II geheel afgebrand. Zij was vroeger eenigermate versterkt; doch nadat zij in 1597 door prins Maurits ingenomen was, werd de vesting van hare wallen ontbloot, hoewel zij naderhand nog meermalen gewonnen, versterkt en weder geslecht werd. Thans is zij geheel ontmanteld, maar heeft nog 2 poorten. De stad zelve heeft 4.330 inw. (2.720 herv., 20 luth., 100 doopsgez., 1.400 R. kath., 5 oud-roomschen, ongeveer 180 Israëlieten); wanneer men echter de bevolking der voorsteden medetelt, die tot de