hertogs geweest te zijn, moest zij zich weldra onderwerpen aan keizer Karel V, die in 1543 het hooge geregtshof van Gelderland te Arnhem vestigde. Gedurende den tachtigjarigen oorlog bleef zij steeds van de overvallen en belegeringen der Spanjaarden bevrijd, maar in 1672 was zij door den vervallen toestand harer vestingwerken en haar gebrek aan alle krijgsbehoeften gedwongen, zich aan Lodewijk XIV over te geven, die haar 2 jaren bezet hield. In lateren tijd ontstonden in de stad zelve menige onlusten over de regering, en hadden de burgers bij zulk eene gelegenheid in het jaar 1786 zeer veel van de staatsche krijgsbezetting te lijden; misschien was het daaraan te wijten, dat zij zich in 1795 bij den eersten aanval aan de Franschen overgaf. Toen echter het jaar der gezegende omwenteling, 1813, aanbrak, werd Arnhem, tot groote vreugde der burgerij, stormenderhand door de bondgenooten ingenomen, en mogten de burgers daarbij al eenige schade lijden, zoo hadden zij zich toch te verheugen in het bewustzijn, dat door de inneming hunner woonplaats de bevrijding der tegen de geweldenarij opgestane Nederlanden voltooid werd. De stad Arnhem ligt op den regteroever des Rijns, 3 uren N. van Nijmegen, 12| uur N. O. van 's Hertogenbosch, 12 uren Z. O. van Utrecht en 8 uren O. ten N. van Tiel. Door eene schipbrug, die bij ijsgang weggenomen wordt, heeft zij gemeenschap met de vruchtbare Betuwe; talrijke stoombooten van Rotterdam en de steden aan den duitschen Rijn verbinden haar met de schoonste gewesten van het Duitsche verbond; door uitstekende straatwegen is zij met Utrecht en Amsterdam, Zutphen, Deventer en Zwolle, Apeldoorn, Nijmegen en Doesborg vereenigd, en bovendien loopt de NederlandscheKeulen-Mindener-Rhijnspoorweg van Amsterdam en Utrecht langs deze stad en verbindt haar thans met alle voorname steden van Duitschland, Zwitserland en oostelijk Frankrijk. Wat wonder alzoo, dat Arnhem met zijne bekoorlijke omstreken, zijne uitmuntende ligging en gezonde luchtstreek, die zoo vele vreemdelingen lokt, om zich daar neder te zetten en het schoone der natuur te genieten, in de laatste 40 jaren in bevolking meer dan verdubbeld is en met elken dag in fraaiheid en uitgebreidheid toeneemt. In het jaar 1820 telde Arnhem met zijne voorsteden en aanpalende buitenplaatsen nog slechts 10.000 inw.; in 1840 bedroeg dit getal 16.300, en thans is het (31 dec. 1859) tot 23.905 geklommen, zijnde de bevolking alzoo in 40 jaren met 140 p. C. vermeerderd. Onder deze inwoners, waarvan er nogtans slechts 17.000 in de stad zelve gevestigd zijn, bevinden zich

kunde en Nijverheid, departementen en afdeelingen van bijna alle in Nederland bestaande Maatschappijen en Genootschappen, Liedertafels, Rederijkerskamers, uitmuntende scholen, enz. enz. Het vestigen van eenen Proeftuin van Landbouw, buiten de Brinkpoort, is voorbereid. — Van Deventer loopt langs den regteroever van den IJssel een straatweg naar Zwolle, de hoofdstad der provincie. Deze geleidt ons het eerst naar het kleine dorp Diepenveen, 1 uur N. van de stad, met slechts 50 inw. in de kom, maar met een 16tal buurschappen eene gem. vormende van ruim 3.000 inw., die van den landbouw leven. Er is eene Herv. Kerk, en in den omtrek van het dorp vindt men eenige fraaije buitenplaatsen. — Eén uur verder ligt het aangename en welvarende Olst, oudtijds Agastaldaburg genoemd, en hetwelk reeds in 1046 voorkomt. Men telt in de kom 800 inw., doch de geheele gem., waaronder ook de dorpen Wezepe en Welsum, met eenige gehuchten en buitengoederen, behooren, heeft eene bevolking van ruim 3.900 zielen. In elk der 3 dorpen is eene Herv. Kerk; die van Olst is een oud gothisch, maar hecht en ruim gebouw, met eenen hoogen vierkanten toren en orgel; 10 min. Z. O. van het dorp staat ook eene eenvoudige R. K. Kerk, met orgel en kloktorentje. Wezepe (420 inw.) ligt 1| uur O. t. N. van Olst, en Welsum, slechts \ uurs ten W., doch aan den linkeroever van den IJssel, op eenen uitstekend vruchtbaren grond, die uitmuntende tarwe, gerst, haver, rogge en boomvruchten voortbrengt; het heeft 700 inw. en eene in 1830 gestichte Herv. Kerk, met eenen stompen toren, doch zonder moeten wij het door welige korenakkers, vruchtbare weiden en boomgaarden omringde dorp Wijhe, de voorname pleisterplaats der rijtuigen tusschen de beide steden, en dat voorzeker nog veel in bloei zal winnen, wanneer de ontworpen spoorweg van Deventer naar Zwolle langs dit dorp voltooid zal zijn. Dit aangename en levendige dorp is vrij regelmatig beneden en gedeeltelijk langs den IJsseldijk gebouwd, telt in de kom ruim 1.200 inw., en vormt met ettelijke buurschappen en landgoederen eene gem., die de beste en vruchtbaarste der geheele provincie is. en 3.800 inw. bevat, welke voornamelijk van koophandel en landbouw bestaan. Jaarlijks worden van hier, zoo wel naar het binnen- als buitenland, duizende ponden gerookt vleesch en spek en worst verzonden, en men vindt er tevens 4 steenbakkerijen, 1 leerlooijerij en 2 lijnkoekmolens. De Herv. Kerk te Wijhe, vóór de hervorming aan den H. Willebrordus gewijd, is een groot langwerpig