tenschap of kunst worden thans niet meer in de stad gevonden; er is echter een muziekgenootschap, terwijl ihans (1859) een R. K. Weeshuis in aanbouw is. Een weinig Z W. van Hulst ligt het dorp St. Jan-Steen, tamelijk wel bebouwd, met 500 inw. in de kom, hoewel de gem-eftle, waaronder ook de buurt Absdale behoort, bijna 1.700 zielen bevat, die meestal van den landbouw leven; er is 1 bierbrouwerij en 1 steenbakkerij. Het werd in 1747 door den bevelhebber van Hulst geheel in de asch gelegd, alleen de kerk, in 1857 geheel vernieuwd, en 2 huizen bteven staan. Midden in het dorp staat het fraaije, in 1791 gestichte Dorps/mts, met een luchtig torentje en luiklok; de kerk is in 1803 weder aan de R. K. afgestaan. — Clinge, O. van deze gemeente, is slechts eene buurt op de grenzen, maar de vrij uitgestrekte gemeente bevat 1.800 zielen, die van den landbouw, den vlashandel, het maken van klompen, enz. bestaan. In het volkrijkste gehucht dezer gemeente, de Kauter genaamd, is thans eene R. K. kerk in aanbouw. Het heeft 2 marktschuiten op Rotterdam, even als het kerkdorp Graawv, i{ N. O. van Hulst, dat tot de gemeente Graauw en Langendam behoort en 820 inw. heett, terwijl de gemeente, met onderhoorige buurten en polders er ruim 1.500 bevat; de bestaanmiddelen zijn landbouw, mosselvangst en het graven van derrie of turf, die men meestal verkrijgt uit de schorren van het Verdronken Land van Saef'tingen, eene groote landstreek, die sedert 1574 en 1583 door de Schelde overstroomd is, doch waarin van tijd tot tijd aanmerkelijke polders zijn ingedijkt. Tusschen deze schorren en polders zijn talrijke geulen en kreken, die veel mosselen en zeekoraal opleveren. De verdere dorpen ten N. en N. W. van Hulst zijn: Paulus-polder, met eene R. K. kerk, de gehuchten Rapenburg, Luntershoek en Campen, onder den naam van gemeente Stoppeldijk, met 1.500 inw.; te Luntershoek is 1 meestoof, en te Rapenburg 1 steenbakkerij en 1 korenmolen. — Bosch-Kapelle, met ruim 1.000 inw., waarvan 160 in de kom. bij de R. K. Kerk; — Hengstdijk, een klein, oud dorp met 650 inw. en eene R. K. kerk en toren, waarin de grootste luiklok van het geheele voormalige Hulster-Ambacht; — de zeer uitgestrekte gemeente Hontenisse, die bijna 5.000 zielen telt. en de kerkdorpen Kloostersande, Groenendijk en Lamswaarde, de gehuchten Kuittaart, Ter-Hoole, Molenhoek en Welsoorde. benevens verscheidene buurten en poldersomvat; men vindt er 6 meestoven, 1 bierbrouwery

de Schijf, Oosteind, Heikant, Vorenseinde, Posthoorn enz. behooren; de geheele gem. bevat omtrent 3.400 inw, die van landbouw en eenige fabrieken leven. Het gehucht Heiken of St. Willibrord, gedeeltelijk tot deze gem. behoorende, J uurs N. van Sprundel, had nog voor weinige jaren eenen zeer slechten naam; het zoogenaamde heikensch volk, in ellendige hutten wonende en zich met allerlei gemeene dingen bezig houdende, was als een waar dievenvolk bekend, waarvan menigeen zijn leven op het schavot eindigde; sedert 1840 heeft men echter hier eene kerk en school gesticht, en leggen geestelijken en liefdezusters er zich met bewonderenswaardigen ijver op toe, om den maatschappelijken toestand der bewoners van dit gehucht te verbeteren. Verder langs den straatweg, 2 uren van Breda, vinden wij het dorp Etten, Eten of Eethen, dat omtrent 1.000 inw. heeft, doch met onderhoorige gehuchten er bijna 3.000 telt. Het is een zeer oud en volkrijk dorp, dat reeds in de 5de eeuw genoemd wordt, en eene in 1792 vernieuwde R. K. Kerk, alsmede eene in 1772 op depuinhoopen der oude gestichte Herv. Kerk bevat; beiden hebben orgel en toren. Er is voorts een Oude-Vrouwenhuis, in 1681 gesticht, en een fraai Raadhuis met dubbelen stoep. — Het aanzienlijke dorp Leur, { uur N. van Etten. 2 uren W. van Breda en aan de Leursche Vaart gelegen, die zich N. in de Mark uitstort, heeft in de kom ruim 1.100 inw., wier hoofdbestaan landbouw en handel is; men vindt er ook 1 brouwerijen; het heeft eene goede haven in de Vaart, en 2 fraaije kerken, eene R. K. en eene Herv., beiden van toren en orgel voorzien; tot dit dorp behooren de gehuchten Vaartkant, Bremberg, Baai en Attelaken. — Slechts J uur van Breda ligt het fraaije en vermakelijke dorp Princenhage, gewoonlijk het Haagje genoemd, en oudtijds Mertersheim of Mertersen geheeten. De straatwegen van Breda op Antwerpen en Bergen-op-Zoom verlaten elkander in dit dorp, en de gnheele plaats is met lommerrijk geboomte, aangename wandelingen, lies- en mastbosschen omringd, terwijl eenige schoone buitenplaatsen den omtrek nog verfraaijen. Het dorp is door den doortogt en de wandelaars uit Breda vrij levendig, heeft in het midden een vrij ruim Marktveld, en telt in de kom ruim 1.200 inw, ofschoon dit getal met de omgelegen gehuchten en buurten, die er kerkelijk toe behooren, wel tot 2.400 klimt. De geheele gemeente, met het dorp Beek en een aantal gehuchten, bevat 5.400 inw., die van landbouw, warmoezierderij, enz.